طرح توزیع مواد مخدر دولتی یا تریاک دولتی چیست

از یک هفته پیش، زمزمه‌های مواد مخدر دولتی و تریاک دولتی در تلویزیون، روزنامه و اینترنت شنیده می‌شود. طرح توزیع مواد مخدر دولتی که مردم از آن با نام تریاک دولتی هم یاد می‌کنند واکنش‌های گوناگونی را در پی داشت. نهادهای گوناگون کشور مانند مجلس، قوه‌ی قضاییه، دولت، سازمان بهزیستی و … از این طرح حمایت کردند و آن را گامی ارزشمند در راستای کاهش مصرف مواد مخدر و بهبود سطح سلامت جسمانی – روانی معتادان می‌دانند. برخی از صاحب‌نظران، جامعه‌شناسان، روان‌شناسان، روان‌پزشکان و پزشکان از این طرح دفاح کردند و برخی این طرح را شکست‌خورده و ناکارآمد می‌دانند. مردم نیز واکنش‌های گوناگونی به این طر ح نشان دادند و حتی شایعه‌هایی مطرح شد که این کار در راستای افزایش معتادان انجام خواهد گرفت و اثری در کاهش اعتیاد نخواهد داشت. من به عنوان یک روان‌شناس ۳ سال سابقه‌ی درمانگری در زمینه‌ی سوء مصرف مواد دارم و در این نوشته به بررسی موضوع مواد مخدر دولتی یا همان تریاک دولتی خواهم پرداخت.

طرح توزیع مواد مخدر دولتی برای مبارزه با تجارت و قاچاق مواد مخدر

تجارت و قاچاق مواد مخدر، پس از تجارت نفت و اسلحه، سومین تجارت پر سود در جهان است. این تجارت پر سود، سالانه میلیاردها دلار خسارت به جامعه‌ی جهانی و کشورهای گوناگون تحمیل می‌کند. همان‌گونه که می‌دانید تجارت به پیوستگی عرضه و تقاضا وابسته است. پس تا هنگامی که تقاضای مصرف مواد مخدر در جهان وجود داشته باشد تجارت مواد مخدر دنباله خواهد داشت.

دولت‌ها در راستای کاهش آسیب‌های اجتماعی، جلوگیری از خسارت اقتصادی و نیز حفظ سلامت روان جامعه به روش‌های گوناگون با تولید، عرضه و مصرف مواد مخدر مبارزه می‌کنند. برای رسیدن به این هدف در هر کشوری مراکزی به عنوان مراکز درمان سوء مصرف مواد راه‌اندازی شده است تا به ترک اعتیاد معتادان کمک کنند و با بازپروری آن‌ها روند مصرف را کاهش دهند. از سوی دیگر دولت‌ها در تلاشند تولید مواد مخدر را نیز ریشه‌کن کنند اما بحث عرضه‌ی مواد مخدر نیز بسیار مهم است. اگر بتوانیم رابطه‌ی میان عرضه‌کننده‌ی مواد مخدر و مصرف‌کنندگان را قطع کنیم تولید و مصرف مواد مخدر نیز کاهش خواهد یافت.

طرح توزیع مواد مخدر دولتی به منظور قطع ارتباط میان تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان مواد مخدر به تصویب رسیده است.  در این طرح دولت تلاش خواهد کرد با توزیع کنترل شده تریاک به گروه‌هایی خاص، رابطه‌ی توزیع و مصرف را قطع و به کاهش مصرف بیانجامد.

پیشینه‌ی توزیع مواد مخدر دولتی در جهان

توزیع مواد مخدر دولتی طرحی تازه در جهان نیست. این طرح با شیوه‌های گوناگون در کشورهای جهان انجام شده است. سیاست پرتقال در برابر مواد مخدر یکی از برجسته‌ترین نمونه‌هاست. پرتقال در سال ۲۰۰۱ از مصرف هر گونه مواد مخدر جرم‌زدایی کرد. دولت پرتقال با این کار زمینه را برای کاهش چشمگیر بهای مواد مخدر فراهم کرد. هنگامی که قیمت مواد مخدر کاهش یابد سود قاچاقچیان کم می‌شود و به مرور این تجارت صرفه‌ی اقتصادی نخواهد داشت. دولت پرتقال مراکز درمان سوء مصرف مواد (ترک اعتیاد) را گسترش داد و با گذشت ۵ سال از آغاز این طرح آمارها نشان داد که مصرف مواد مخدر در پرتقال به طور چشمگیری کاهش یافته است. کشور پرتقال یک نمونه‌ی موفق در کاهش مصرف مواد مخدر در جهان است.

در دیگر کشورهای اروپایی مانند سوییس، هلند، فرانسه و … نیز طرح‌هایی برای جرم‌زدایی از مصرف برخی انواع مواد مخدر به منظور کاهش مصرف و جلوگیری از گسترس سوء مصرف به انجام درآمده است. در برخی از کشورها مانند سوئیس و فرانسه بیمارستان‌ها و مراکز درمانی به منظور توزیع مواد مخدر دولتی به معتادان راه‌اندازی شده است. در این مراکز، موادهای مخدر خطرناک مانند هروئین، کراک و کوکائین از معتادان دریافت می‌شود و به جای آن معتادان مواد مخدر کم‌خطرتر همراه با کیت تزریق دریافت می‌کنند. این طرح کمک می‌کند تا معتادان بتوانند ریسک استفاده از موادهای مخدر ناسالم و تقلبی را برطرف کنند و از مواد مخدر مطمئن بهره‌مند شوند.

آزادی ماریجوانا در آمریکا و کانادا نیز نمونه‌ای از طرح‌های کاهش و کنترل سوء مصرف مواد مخدر است که موفقیت آمیز بوده. آمارها نشان می‌دهد آزاد کردن مصرف ماریجوانا و حشیش به کاهش مصرف مواد مخدر و نیز جلوگیری از مصرف موادهای خطرناک مانند هروئین و کراک می‌انجامد.

پیشینه‌ی توزیع مواد مخدر دولتی در ایران

پیشینه‌ی اعتیاد و توزیع مواد مخدر دولتی پیش از انقلاب

مسیر مبارزه با مواد مخدر در ایران فراز و نشیب‌های فراوانی داشته است. در زمان حکومت پهلوی مبارزه با مواد مخدر به طور جدی اجرا شد. حکومت پهلوی تلاش کرد تا با دستگیری و مجازات قاچاقچیان بتواند رابطه‌ی عرضه و تقاضای مواد مخدر را قطع کند اما این طرح چندان موفقیت‌آمیز نبود. پس از آن طرح توزیع تریاک دولتی در ایران مطرح شد. در این طرح به معتادانی که سن بالا داشتند سهمیه تریاک داده می‌شد. حکومت پهلوی با توزیع تریاک دولتی توانست گام بزرگی در راه قطع ارتباط عرضه و تقاضای تریاک بردارد.

پیشینه‌ی اعتیاد و توزیع مواد مخدر دولتی پس از انقلاب

پس از پیروزی انقلاب، طرح توزیع تریاک دولتی کنار گذاشته شد و مبارزه با قاچاق مواد مخدر شکل جدی‌تری به خود گرفت. جمهوری اسلامی تلاش کرد با دستگیری، مجازات و اعدام، قاچاقچیان را از توزیع مواد مخدر بازدارد اما این طرح همانند آن‌چه در دوران حکومت پهلوی هم انجام گرفت سودمند نبود.

با گذر زمان طرح جرم‌زدایی از مصرف مواد مخدر مطرح شد. معتادان که پیش از این به عنوان مجرم شناخته می‌شدند بیمار به شمار آمدند. این جمله از آن زمان باب شد که «معتاد مجرم نیست معتاد بیمار است». در این هنگام جمهوری اسلامی ایران به گشایش مراکز درمانی ترک اعتیاد اقدام کرد. اعتیاد که پیش از این جرم بود یک بیماری رفتاری و روانی شناخته شد و سازمان‌هایی مانند بهزیستی، مبارزه با مواد مخدر و وزارت بهداشت همکاری‌هایی در راستای درمان اعتیاد در کشور برداشتند که هم‌چنان هم دنباله دارد.

طرح دارودرمانی به کمک متادون و بوپرنورفین یکی از برجسته‌ترین طرح‌هایی بود که در ایران انجام شد. مرازکر درمان سوء مصرف مواد با پذیرش معتادان به ارائه‌ی خدمات دارو درمانی و روان‌درمانی می‌پردازند. در این طرح داروهای متادون و بوپرنورفین (که دارای مورفین نیستند) به منظور جلوگیری از احساس نیاز جسمانی و روانی به مواد مخدر به معتادان داده می‌شود. این معتادان در کنار دارو درمانی زیر نظر پزشک، دوره‌های روان‌درمانی را زیر نظر روان‌شناس می‌گذرانند تا بتوانند مصرف مواد مخدر را برای همیشه ترک کنند. این شیوه‌ی درمانی بسیار موثر بوده و هم‌چنان هم دنباله دارد. اما مصرف متادون و بوپرنورفین نیز باید به مرور زمان کنار گذاشته شود تا به وابستگی دارویی نیانجامد.

در کلینیک‌های درمان سوء مصرف مواد به معتادانی که سن بالا دارند یا قطع مصرف مورفین برایشان خطرناک باشد اپیوم تجویز می‌شود. شربت اپیوم که با نام شربت تریاک هم شناخته می‌شود در واقع تریاک مایع و رقیق شده است که به معتادانی داده می‌شود که نمی‌توانند تحت درمان متادون و بوپرنورفین باشند چون به دلیل شرایط سنی یا جسمانی قطع مورفین برای آن‌ها آسیب جسمانی به همراه خواهد داشت. پس در ایران سال‌هاست که طرح توزیع مواد مخدر دولتی به صورت محدود و کنترل شده جریان دارد.

اجرای طرح توزیع مواد مخدر دولتی یا توزیع تریاک دولتی

همان‌گونه که گفته شد طرح توزیع تریاک دولتی چیزی تازه در ایران نیست. تا پیش از این هم تریاک به صورت شربت اپیوم در مراکز درمان سوء مصرف مواد در دسترس معتادان قرار داشت اما طرح پیشنهادی با طرحی که در گذشته اجرا می‌شد تفاوت‌هایی دارد. طرح ارائه شربت اپیوم در کلینیک ترک اعتیاد، یک طرح عمومی به شمار می‌آید اما طرح توزیع تریاک دولتی طرحی است که به صورت محدود اجرا خواهد شد پس گستردگی طرح پیشنهادی از طرح اپیوم کم‌تر است.

این طرح در فاز نخست تنها کسانی که سن بالا دارند و یا در گروه‌های کم‌درآمد و بی‌خانمان جای می گیرند را شامل می شود و ممکن است به مرور به صورت گسترده‌تری اجرا شود. اجرای کنترل شده‌ی این طرح می‌تواند آمار قابل اعتمادی را از میزان اثربخشی آن نشان دهد. پس این طرح اگر نتایج مثبتی به همراه داشته باشد می‌تواند به شکل گسترده‌تری انجام شود و ممکن است به آزادی مواد مخدر فاقد مورفین مانند ماری‌جوانا و حشیش نیز بیانجامد. آزادسازی مصرف ماری‌جوانا و حشیش می‌تواند به کاهش مصرف موادهای خطرناک‌تر بیانجامد پژوهش‌ها نشان داده است که مواد مخدر فاقد مورفین مانند ماری‌جوانا آسیب جسمانی و روانی کم‌تری را نسبت به مواد دارای مورفین مانند تریاک و شیره به همراه دارد.

به عنوان یک روان‌شناس که چند سال تجربه‌ی کار در این زمینه دارد طرح توزیع مواد مخدر دولتی را طرحی مثبت و سازنده می‌دانم که اگر به درستی اجرا شود نتایج بسیار ارزشمندی به همراه خواهد داشت.

مزایای توزیع مواد مخدر دولتی یا تریاک دولتی

• قطع ارتباط مافیای مواد مخدر و مصرف کنندگان
• کاهش و تضعیف تولید و قاچاق مواد مخدر
• حذف خرده‌فروشی مواد مخدر
• سالم‌سازی مصرف مواد مخدر برای کسانی که درمان‌پذیر نیستند.
• کاهش بزهکاری و جرم در مصرف‌کنندگان کم‌درآمد و بی‌خانمان
• کاهش مصرف مواد مخدر در دراز مدت در سطح کشوری
• تک‌مصرفی شدن مواد مخدر در معتادان
• موثرسازی درمان سوء مصرف مواد
• بهبود سطح سلامت روان جامعه

شایعه‌های توزیع مواد مخدر دولتی را باور نکنید.

برخی از مردم ناآگاه به دروغ‌گویی و شایعه‌پردازی در زمینه‌ی طرح توزیع مواد مخدر دولتی می‌پردازند. آن‌ها می‌گویند دولت قصد دارد مافیای قاچاق مواد مخدر را کنار بزند و خود از این تجارت پر سود بهره‌مند شود. برخی هم شایعه کرده‌اند که هدف دولت این است که تعداد معتادان را در جامعه افزایش دهد.این شایعه‌ها را فراموش کنید زیرا غیرمنطقی و دروغ است. بر پایه‌ی آمارهای سازمان بهداشت جهانی ایران یکی از کشورهای پیشتاز در راستای مبارزه با قاچاق مواد مخدر و نیز یکی از کشورهای فعال در زمینه‌ی درمان سوء مصرف مواد (ترک اعتیاد) است. انجام چنین برنامه‌های درمانی در سطح کشوری میلیون‌ها دلار هزینه به همراه دارد.

همان‌گونه که گفته شد نمونه‌هایی از طرح توزیع مواد مخدر در دیگر کشورها نیز انجام شده و نتایج مثبت به همراه داشته است. طرحی که در ایران به اجرا در می‌آید از طرحی که در فرانسه، سوییس و دیگر کشورهای اروپایی انجام گرفته است محدودتر است. اگر این طرح آسیب‌زا بود حتما از سوی سازمان بهداشت جهانی یا نهادهایی که در درمان سوء مصرف مواد نقش دارند مورد انتقاد قرار می‌گرفت اما انتقادی از سوی چنین نهادهایی انجام نشده است.