زبان بدن چیست؟ آشنایی با کاربردهای زبان بدن

زبان بدن شیوه‌ای برای ارتباط بدون گفتار است. در زبان بدن، رفتارهای جسمانی به جای بیان واژگان، برای ارتباط با مخاطب و انتقال اطلاعات به کار برده می‌شود. این واکنش‌های رفتاری وضعیت بدن، ارتباط چشمی، حالت‌های چهره، حرکات دست، ژست‌ها و… را دربرمی‌گیرد. زبان بدن هم در حیوانات و هم در انسان وجود دارد. برای نمونه سگ‌های وحشی آفریقایی برای رای‌گیری در شکار از عطسه کردن استفاده می‌کنند. در این نوشته شما را با زبان بدن آشنا خواهم کرد.

زبان بدن یا Body Language چیست؟

زبان بدن (Body Language) یا تن‌گفتار، یکی از راه‌های ارتباط با مخاطب است که به صورت غیرکلامی انجام می‌شود. انتقال پیام در زبان بدن با ژست‌ها، حالت‌های جسمانی، حرکات دست، ارتباط چشمی، واکنش ماهیچه‌ای، اجزای چهره و … انجام می‌شود. بخشی از درک ما در مورد گفتار، احساسات و افکار دیگران با دیدن زبان بدن آن‌ها انجام می‌شود. زبان بدن را نباید با زبان اشاره اشتباه بگیریم. زبان اشاره یک زبان کامل برای ارتباط ناشنوایان است. اما تن‌گفتار یک زبان رسمی نیست و به تفسیر و تحلیل نیازمند است.

کاربرد زبان بدن یا Body Language

نخستین کاربرد زبان بدن در روابط میان‌فردی است. تن‌گفتار به ما کمک می‌کند تا احساساتمان را بهتر به طرف مقابل انتقال دهیم. از سوی دیگر تن‌گفتار بخشی از اصول و فنون مذاکره است. اگر بخواهیم در یک شرکت قرارداد مهمی ببندیم یا استخدام شویم، طرف مقابل به واکنش‌های جسمانی و ژست‌های ما توجه ویژه‌ای می‌کند. هنگامی که نشست خبری یک سیاستمدار یا دیدار دیپلمات‌ها را ببینید؛ آگاه می‌شود که تن‌گفتار آنان احساسات و افکارشان را پنهان نمی‌کند. هم‌چنین روان‌شناسی و زبان بدن رابطه‌ای تنگاتنگ دارند. همان‌گونه که می‌دانید روان‌شناسان به بررسی و تحلیل رفتار و فرآیندهای روانی افراد می‌پردازند؛ تا بتوانند به آن‌ها در حل مشکلاتشان کمک کنند. در یک جلسهٔ مشاوره روان‌شناس تمام حرکات زبان بدن فرد را می‌بیند و تحلیل می‌کند. تفسیر تن‌گفتار فرد به روان‌شناس کمک می‌کند تا شناسایی دقیق و درستی از اختلالات روان‌شناختی و حالت‌های روانی فرد داشته باشد.

زبان بدن وابسته به فرهنگ است.

با تفسیر واکنش‌های جسمانی-رفتاری فرد می‌توانیم، از مفهوم واکنش‌های فرد آگاه شویم. این تفسیرها وابسته به فرهنگ هستند. برای نمونه نشان دادن شست دست به مخاطب در بیش‌تر کشورها نشانهٔ پیروزی است؛ در حالی که در کشور ما این حرکت توهین‌آمیز برداشت می‌شود. پس در هر جامعه‌ای توافقی نانوشته، دربارهٔ زبان بدن وجود دارد که ممکن است با فرهنگ جامعهٔ دیگر متفاوت باشد. هم‌چنین در تفسیر تن‌گفتار باید به جنسیت توجه کرد. چون زبان بدن مردان و زنان در برخی از موارد متفاوت هستند.

تفسیر زبان بدن: تحلیل حالت‌های جسمانی

هر کدام از ژست‌ها و حالت‌های جسمانی در زبان بدن تفسیرهای گوناگونی دارد. این تفسیرها در هر فرهنگی متفاوت است. از سوی دیگر در تفسیر زبان بدن باید هم نگاه کلی‌نگر و هم جزئی‌نگر داشته باشیم. به این معنی که هر کدام از اجزای بدن به صورت  مجزا مورد بررسی قرار می‌گیرند و سپس ترکیب این اجزا در کنار هم باید تحلیل شود. تا بتوانیم، تفسیر و تحلیلی درست از واکنش‌های فرد داشته باشیم. من در این بخش شما را با برخی از حالت‌های جسمانی زبان بدن آشنا خواهم کرد.

ژست در Body Language

ژست‌ها حرکاتی هستند که با بخش‌های گوناگون بدن انجام می‌شوند. ژست حرکات دست، بازو، انگشتان، سر و پاها را شامل می‌شود که می‌تواند هشیارانه یا ناهشیارانه انجام شود. حرکات بازو را می‌توانیم به چند روش تفسیر کنیم. در یک گفت‌و‌گو هنگامی که فرد ایستاده، نشسته یا با بازوهای خمیده قدم می‌زند، معمولاً یک ژست استقبال نیست. این حالت یعنی فرد تمایل چندانی به گوش دادن به گفته‌های گوینده ندارند. نوع دیگری از ژست بازو، حالتی است که بازوها روی ‌یک‌دیگر قرار گرفته است. این حلت نشان‌گر ناامنی، بدبینی و عدم اعتماد به نفس است. همهٔ ما شانه‌ها را بالا می‌اندازیم. بالا دادن شانه یکی از ژست‌های جهانی است. فرد با بالا دادن شانه نشان می‌دهد که درک نمی‌کند ما چه می‌گوییم. پایین انداختن شانه هم نشانهٔ خستگی، اندوه و ناامیدی است. ژست‌ها موارد گوناگونی را شامل می‌شوند و در نوشته‌های آینده در این‌باره توضیحات کامل داده خواهد شد.

حالت‌های چهره

در حالت چهره باید به طور جزئی به واکنش بخش‌های گوناگون چهره توجه کنیم. مهم‌ترین بخش‌ها چشم‌ها، ابروها، بینی و لب‌ها هستند. با بررسی جزئی و گروهی این موارد می‌توانیم به تفسیری از حالت چهره دست یابیم. این تفسیرها می‌توانند شادی، اندوه، خشم، ترس و دیگر احساسات فرد را نمایان کنند. معمولاً هنگامی که فرد لبخند می‌زند ولی چین و چروکی در اطراف چشمش دیده نمی‌شود، لبخندی مصنوعی را نشان می‌دهد. پس در این حالت شادی فرد سطحی یا غیر واقعی است. معمولاً ما هر دقیقه ۶ تا ۱۰ بار چشمک می‌زنیم. این در حالی است که اگر طرف مقابل برای ما جذاب یا مهم باشد این چشمک زدن کند می‌شود.

سر و گردن

سر و گردن در زبان بدن رابطهٔ مستقیم با هم دارند. سر و گردن حالت‌های گوناگونی از زبان بدن را نشان می‌دهند. تکان دادن سر به سمت پایین می‌تواند نشانهٔ تایید دادن به طرف مقابل باشد. هم‌چنین افراد با تکان دادن سر به مخاطب می‌فهمانند که علاقه دارند گفته‌های او را کماکان بشنوند. در فرهنگ آسیای شرقی پایین آوردن سر نشانهٔ احترام یا پوزش خواستن است. هندی‌ها هم با کج کردن سر، مخاطبشان را تایید می‌کنند. کج کردن سر می‌تواند نشانهٔ خستگی از شنیدن گفته‌ها یا عدم تمایل به ادامهٔ گفت‌و‌گو نیز باشد.

فاصلهٔ جسمانی

وضعیت کلی بدن می‌تواند نمایان‌گر افکار و احساسات ما باشد. هنگامی که فرد بدنش را به بدن فرد دیگری نزدیک می‌کند، این حالت می‌تواند نشانهٔ علاقه و احساس صمیمیت باشد. اما در برخی شرایط همین واکنش نشانهٔ خشم و پرخاشگری است. در بررسی این موارد باید به حالت‌های دیگر اندام‌ها به ویژه چهره دقت کرد.

قفسهٔ سینه

وضعیت قفسه سینه و حرکت آن عاملی برای شناسایی احساسات دیگران در شرایط گوناگون است. ما هنگامی که احساس اعتماد به نفس یا قدرت داریم سینه خود را جلو می‌دهیم. هنگامی که احساس ناامیدی و ضعف می‌کنیم قفسه سینه حالت شل و به پایین مایل می‌شود. گذاشتن دست روی قلب نشانهٔ ناراحتی و اضطراب است.

دست‌ها

پس از چهره بیش‌ترین چیزی که در زبان بدن به آن توجه می‌شود دست‌هاست. دست‌ها می‌توانند حالت روحی فرد را به ما نشان دهند. با بررسی حرکت و وضعیت دست‌ها می‌توانیم اعتماد به نفس، استرس، خشم و… را در فرد بررسی کنیم. مشت کردن دست می‌تواند نشانهٔ خشم یا احساس ترس باشد. بازی کردن با انگشتان یکی از حالت‌هایی است که در هنگام اضطراب یا دروغگویی نمایان می‌شود. همان‌گونه که گفته شد نمایش انگشت در هر جامعه‌ای می‌تواند توهین‌آمیز یا تایید کننده باشد. این مورد وابسته به فرهنگ است. اما نمایش انگشت اشاره در بیش‌تر جوامع نشانهٔ دستور یا تهدید است.

دست دادن نیز عامل مهمی در بررسی احساسات و افکار است. دست دادن رفتاری دوستانه و توافق‌آمیز را نشان می‌دهد. با دست دادن می‌توانیم از اعتماد به نفس، خشم، ترس و دیگر حالت‌های فرد آگاه شویم. هنگامی که فرد شل و آرام دست می‌دهد این یعنی تمایلی به ارتباط ندارد. نگه داشتن دست و تاخیر در رها کردن، نشانهٔ ارتباط عمیق است. محکم گرفتن دست و تکان دادن آن نشانهٔ اعتماد به نفس و قدرت است. در برخی از فرهنگ‌ها مانند فرهنگ کشورهای اسلامی، مردان و زنان از دست دادن با هم خودداری می‌کنند. در چنین جوامعی هنگامی که یک زن با مرد دست می‌دهد می‌تواند نشانهٔ دوستی و اعتماد باشد.

حرکات وابسته به حس لامسه

حرکات لامسه دربرگیرندهٔ حرکاتی است که با لمس کردن همراه است. برخی از این حرکات عبارتند از: نگه داشتن دست، نوازش کردن، سیلی زدن، بزن قدش (High Five) و … . همان‌گونه که می‌دانید لمس کردن کردن برای آرامش ، سرگرمی هنگام بازی، ابراز عشق، حفظ ارتباط، انتقال حس امنیت (مانند رابطهٔ مادر و نوزاد)، نمایش قدرت و… می تواند استفاده شود. لمس کردن می تواند احساسات متفاوتی را به همراه داشته باشد و شدت آن احساسات را نشان دهد.

حرکات چشمی

بسیاری از مادران به کودکانشان می‌گویند که:‌ «به من دروغ نگو. چشمان تو به من می‌گویند که راست می‌گویی یا دروغ». این جمله شاید راهی برای اعتراف گرفتن باشد اما یک حقیقت است. والدین با توجه به حرکات چشمی فرزندانشان در طول سال‌ها، به شناختی دقیق از تماس چشمی آنان می‌رسند. خودداری از تماس چشمی معمولاً نشانهٔ نداشتن اعتماد به نفس، شرم، ترس یا احساس گناه است. البته در این مورد باید فرهنگ و باورهای دینی افراد را نیز در نظر داشته باشیم. تماس چشمی مستقیم و طولانی در برخی از فرهنگ‌ها نشانهٔ علاقه به طرف مقابل و گفته‌های او است. اما در فرهنگ آسیای شرقی می‌تواند نشانهٔ خشم و پرخاشگری باشد. اگر طرف مقابل در هنگام گفت‌و‌گو چشم‌هایش را ببندد، یعنی تلاش می‌کند تا گفت‌و‌گو را پایان دهد. دزدیدن نگاه از طرف مقابل می‌تواند نشانهٔ دروغگویی باشد.

لب‌ها و دهان

کج کردن لب به یک سمت نشانهٔ خشم و عصبی بودن است. کشیده شدن دهان حالت شادی را نشان می‌دهد. در هنگام اندوه و ناامیدی لب‌ها به پایین متمایل می‌شوند. گرفتن چیزی به دهان (خودکار، دستهٔ عینک و…) به این معنی است که فرد در حال اندیشیدن به گفته‌های طرف مقابل است. یا در حال فکر کردن به چیزی است که می‌خواهد به طرف مقابل بگوید. پوشاندن دهان فرد نشان‌گر سرکوب احساسات، شرم و عدم اطمینان است. هم‌چنین این حالت می‌تواند به این معنی باشد که فرد نسبت به بیان چیزی احساس شک و تردید دارد.

نفس کشیدن

تنفس و الگوهای تنفس از نظر زبان بدن می‌تواند نشان‌گر روحیه و حالت فرد باشد. به همین خاطر، در مذاکرات کاری به رابطهٔ زبان بدن و تنفس توجه ویژه‌ای می‌شود. هنگامی که نفس کشیدن عمیق و دیافراگمی باشد، نشانهٔ احساس آرامش و اعتماد به نفس است. نفس کشیدن کوتاه و سریع هم معمولاً احساس عصبی یا مضطرب بودن را نمایان می‌کند.

تن صدا

تن صدا و الگوهای تنفسی اثر متقابلی روی هم دارند. حالت‌های صدا می‌تواند شرایط گوناگون افراد را نشان دهد. تن صدای افراد می‌تواند احساس شادی، خشم، ترس و … را که فرد تجربه می‌کند به دیگران انتقال دهد. هنگامی که تنفس فرد سریع و کوتاه است، صدایش به لرزه می‌افتد. در این حالت فرد اضطرب یا ناراحتی شدیدی را تجربه می‌کند. یک نکته را در گفت‌و‌گوهای روزمره به یاد بسپارید؛ هنگامی که با صدای بلند صحبت می‌کنیم مخاطب صدای ما را می‌شنود اما درک نمی‌کند. اما هنگامی که تن صدای ما آهسته و پایین است مخاطب برای شنیدن و درک بهتر گفته‌های ما تلاش بیش‌تری می‌کند.