روانشناسی زرد چیست؟ آشنایی با راه‌های تشخیص روانشناس زرد

روانشناسی زرد باوری نادرست و شبه علمی است که در سال‌‌های گذشته هواداران بسیاری پیدا کرده است. روان‌شناسان زرد در اینستاگرام و دیگر شبکه‌های اجتماعی به طور گسترده در حال فعالیت هستند؛ و مردم از روی ناآگاهی گفته‌های این افراد را می‌پذیرند و گمان می‌کنند که آن‌چه این یک روانشناس زرد می‌گوید کاملاً علمی و منطقی است. پذیرش این باورهای نادرست ممکن است سلامت روان افراد را به خطر بیاندازد و اگر دچار مشکلات روان‌شناختی باشند، احتمال شدت گرفتن مشکلاتشان را افزایش می‌دهد. من در این نوشته شما را با روان‌شناسی زرد و تفاوت آن با روان‌شناسی علمی آشنا خواهم کرد و هر چیزی که لازم است دربارهٔ شناسایی یک روان‌شناس زرد بدانید را برایتان خواهم گفت. از شما درخواست می‌کنم اگر برای سلامت روان خود ارزش قائل هستید این نوشته را به دقت بخوانید.

تعریف روانشناسی زرد

روان‌شناسی زرد (Pop Psychology) یا روانشناسی عامه‌پسند، مفاهیم و نظریه‌های غیر علمی و شبه علمی دربارهٔ رفتار و فرآیندهای روانی انسان است که برخی افراد ادعا می‌کنند، به عنوان نظریه‌های علمی روان‌شناسی تأیید شده‌اند. در حقیقت روان‌شناسی عامه‌پسند بخشی از دانش روانشناسی نیست بلکه باورهای ساختگی و دروغینی است که برای اعتباریابی توسط افراد به عنوان علم روان شناسی معرفی می‌شوند. این در حالی است که پژوهش‌ها، نظریات و منابع معتبر علمی نه تنها این باورها و تئوری‌های ساختگی را رد می‌کنند بلکه در بسیاری از موارد در نقطهٔ مقابلشان قرار می‌گیرند. 

تفاوت روان‌شناسی زرد و روان‌شناسی علمی

1. اثبات علمی ندارد

مدل زرد برای این‌که بتواند تئوری‌هایش را برای مردم باورپذیر کند، در ظاهر همه چیز را علمی نشان می‌دهد؛ این در حالی است که هیچ مستنداتی برای تأیید مواردی که بیان می‌کند ارائه نمی‌دهد. یکی از نکات جالبی که در این مدل دیده می‌شود این است که از نام‌های عجیب و غریب برای نظریاتشان استفاده می‌کنند. برای نمونه می‌توانیم به نظریه خودکاوی نهایی، قانون طلایی ثروت، قانون جذب و مواردی از این دست اشاره کنیم. نکتهٔ جالب توجه در برخورد با نظریات ساختگی این است که روانشاسان زرد برای علمی نشان دادن این موارد به آزمایشات و پژوهش‌هایی در دانشگاه‌های برجستهٔ جهان اشاره می‌کنند؛ در حالی که چنین پژوهشی در هیچ دانشگاهی انجام نشده است. اما شوربختانه مردم با شنیدن نام یک دانشگاه یا موسسه علمی گمراه می‌شوند.

2. خودتان از پس هر کاری بر می‌آیید

در مدل عامه‌پسند بیش‌تر «تئوری‌های خودیاری» مطرح می‌شوند. روان شناسی زرد به شما می‌قبولاند که می‌توانید هر کاری را به انجام برسانید فقط کافی است که بخواهید. این مدل می‌گوید که علت بیش‌تر مشکلات کم‌کاری خودشان است و اگر بخواهند هر چیزی را می‌توانند به سادگی حل کنند. فرض کنیم که فردی دچار افسردگی دائم است و برای ۶ سال از این مشکل رنج می‌برد، آیا خودش توانایی درمان این اختلال را دارد؟ قطعاً نه. در صورتی می‌توانیم به این پرسش پاسخ بله بدهیم که هر کسی بتواند خودش را عمل قلب باز کند! همان‌گونه که برای درمان بیماری‌های جسمانی به کمک پزشک نیازمند هستیم؛ برای درمان مشکلات روان‌شناختی نیز به کمک روان‌شناسان و متخصصان نیازمندیم.

تلاش فرد را نباید با خوددرمانی یکی بدانیم. تلاش افراد و همکاری با روان‌شناس باعث می‌شود که فرآیند روان‌درمانی سرعت پیدا کند اما خوددرمانی نه تنها باعث درمان نمی‌شود بلکه مشکلات فرد را وخیم‌تر می‌کند. به ویژه اگر با راهکارهای نادرست روانشناسان زرد انجام شود.

3. در کوتاه‌ترین زمان به نتایج بزرگ می‌رسید!

آن‌چه در رویکرد عامه پسند بیان می‌شود این است که می‌توانید در کوتاه‌ترین زمان به نتایجی شگفت‌انگیز دست پیدا کنید. مهم نیست می‌خواهید به چه چیزی دست پیدا کنید چون هر چه بخواهید ممکن است! روان‌شناسان زرد به شما می‌گویند که از خواستن تا توانستن راه کوتاهی در پیش رو دارید. به باور این افراد اگر فردی سال‌های طولانی دچار اختلال اضطراب باشد یا از کودکی درگیر عدم اعتماد به نفس باشد به سادگی و در کوتاه‌ترین زمان با راهکارهای روان شناسی زرد می‌تواند این مشکلات را جبران نماید.

اگر بخواهیم نگاهی علمی به این مسائل داشته باشیم باید بگویم، هنگامی که مشکلات افراد در طول سال‌ها روی هم انباشته شود و برای بهبودی کاری صورت نگیرد، در کوتاه‌مدت برطرف نمی‌شود. پس همان‌گونه که مشکلات یک‌روزه شکل نگرفته است یک‌شبه نیز ناپدید نمی‌گردد. برای حل مشکلات نیازمند صبر و همکاری با یک درمانگر ماهر هستید. توجه داشته باشید که درمان برخی از اختلالات روان‌شناختی نیازمند حداقل ۱۴ جلسه هستند که این جلسات معمولاً هفته‌ای یک بار برگزار می‌شوند.

4. نسخهٔ مشترک برای همه در هر شرایط

یکی از نکات جالب در روان شناسی زرد این است که برای همهٔ مردم بدون توجه به تفاوت‌های فردی و شرایط محیطی نسخه‌ای مشترک دارد؛ و بر این باور است که این سفارشات حتماً اثربخش خواهد بود. اما در علم روان‌شناسی ما به تفاوت‌های فردی و شرایط محیطی که افراد در آن قرار دارند توجه ویژه داریم. فرض کنیم در چند خانواده اخلافات زناشویی میان زن و مرد دیده می‌شود و به فکر طلاق افتاده‌اند؛ آیا می‌توانیم به همهٔ این افراد راهکارهای یکسان ارائه کنیم، بدون این‌که به تفاوت‌های فردی و خانوادگیشان توجه کنیم؟ متخصصان روان‌شناسی در چنین مواردی به تفاوت‌های فردی، وجود فرزند، عوامل تنش‌زا، شرایط اقتصادی، روابط زناشویی و دیگر موارد موثر در رابطهٔ زوجین توجه می‌کنند و بر همین اساس راهکارهای مناسبی ارائه می‌کنند که ممکن است برای زوجینی دیگر موثر نباشد.

5. خوش‌بینی کاذب و رویابافی

امید و خوش‌بینی مفاهیمی سودمندند که در روان‌شناسی به ویژه رویکرد مثبت‌نگر به عنوان ابزاری برای بهبود مشکلات به کار گرفته می‌شود. اما این امید و خوش‌بینی استانداردهایی دارد. در حقیقت خوش‌بینی نقطهٔ مقابل واقع‌بینی و چشم‌پوشی از شرایط نیست. روان‌شناسان زرد خوش‌بینی کاذب نسبت به شرایط موجود را موثر می‌دانند. برای نمونه می‌گویند که باور داشته باش که تا 5 سال دیگر می‌توانی ثروتمند شوی. تا ده سال دیگر می‌توانی به درآمدی برسی که بهترین خودرو و خانه را در شهر یا کشوری که دوست داری بخری؛ به شرطی که این رویا و هدف را باور داشته باشی. اما به راستی تولید ثروت از هیچ امکان‌پذیر است؟ قطعاً نه. پس خوش‌بینی به همراه واقع‌بینی معنا پیدا می‌کند نه با رویابافی‌هایی که از حقایق چشم‌پوشی می‌کند.

6. عمه تراپی

عمه تراپی به معنی پیشنهادات و ارائه راهکار به درمانجویان از سوی کسانی است که مهارت و تخصص روان‌شناسی ندارند.  از آن‌جایی که این راهکارها غیر علمی و ناکارآمد هستند می‌توانند اثرات منفی روی فرد داشته باشند. فرض کنیم کسی در فرزندپروری دچار مشکل است و کودکی پرخاشگر دارد. راهکارهای روان‌شناسان زرد نه تنها به بهبود رفتار کودک کمک نمی‌کند بلکه اوضاع را وخیم‌تر خواهد کرد. روان‌درمانگران حرفه‌ای برای درمان اختلالات روانی و مشکلات زندگی از روش‌های درمانی علمی و مورد تأیید مانند رفتار – درمانی شناختی، روانکاوی و طرحواره درمانی استفاده می‌کنند. این در حالی است که هواداران روش زرد نظرات شخصی خود را به عنوان روش درمان به درمانجویان دیکته می‌کنند.

روان‌شناس زرد یا روانشناس نما

روان‌شناس زرد یا روانشناس نما به کسی گفته می‌شود که به جای به‌کارگیری اصول علمی و پذیرفته شده در روان‌شناسی از آن‌چه به عنوان روان‌شناسی زرد یاد شد پیروی می‌کند. روانشناسان زرد را می‌توانیم به دو گروه تقسیم کنیم.

1. کسانی که دانش‌آموختهٔ روان‌شناسی هستند.
2. کسانی که آموزش آکادمیکی در زمینهٔ روان‌شناسی نداشته‌اند.

هر دو گروه به دلیل استفاده از نظرات شخصی و تئوری‌های شبه علمی به جای نظریات علمی و روش‌های تأیید شده، به عنوان روان‌شناس نما یا روان‌شناس زرد شناخته می‌شوند. هدف اصلی این افراد استفاده از نام روان‌شناس با هدف کسب درآمد بالا یا شهرت است. این افراد تمرکز خود را روی شناخته شدن از طریق رسانه‌ها می‌گذارند تا بتوانند از طریق شهرت به ثروت‌اندوزی بپردازند. نکتهٔ جالب توجه دربارهٔ هر دو گروه این است که این افراد خود را در مشاوره و درمان هر نوع اختلال روان‌شناختی متخصص می‌دانند.

راه‌های شناسایی و تشخیص روان‌شناس زرد

چگونه می‌توانیم تشخیص دهیم که آن‌چه در حال خواندن آن هستیم زرد است یا علمی؟ من در این‌جا چند راهکار ساده را برای شما خواهم گفت:

• گفته‌هایشان با منطق و واقع‌بینی هم‌خوانی ندارد.
• آن‌چه روان‌شناس‌نماها مطرح می‌کنند معمولاً مخالف نظریات علمی است.
• معمولاً اشاره‌ای به مدارک تحصیلی و مجوزهای شغلی خود ندارند یا در مورد مدارکشان اغراق می‌کنند.
• از محبوب بودن و شهرتشان به عنوان دلیلی بر صحیح بودن ادعاهایشان استفاده می‌کنند.
• دیدگاه‌های مثبت هوادارانشان و تمجیدهای آن‌ها را نشان‌گر موثر بودن گفته‌هایشان می‌دانند.
• بیش از اندازه عامیانه و غیر علمی سخن می‌گویند. البته این مورد را نباید با ساده بیان کردن مفاهیم علمی برای غیر روان‌شناسان اشتباه بگیریم.
• خود را به عنوان مربی، رهبر یا سرپرست مجموعه‌ای از افراد یا انجمن‌ها مطرح می‌کنند.
• رفرنس‌ها و منابع غیر علمی را در گفته‌هایشان معرفی می‌کنند. برای نمونه به کتاب‌هایی مانند راز و قانون جذب و یا نویسندگانی مانند راندا برن و فلورانس اسکاول شین استناد می‌کنند.
• به مخاطب القا می‌کنند که منجی و راهنمای آنان است.
• مثال‌های شگفت‌انگیز، غیر ممکن و عجیب را در گفته‌هایشان مطرح می‌کنند.
• در برخورد با مراجعین دست به قضاوت و سرزنش آن‌ها می‌زنند.
• اصل رازداری را رعایت نمی‌کنند.
• در تصمیم‌گیری‌ها درمانجو را همراهی نمی‌کنند بلکه نظر خود را به عنوان بهترین تصمیم به درمانجو دیکته می‌کنند.
• به جای جذب مخاطب با گفته‌های سودمند تلاش می‌کنند تا با ظاهر و پوشش به جذب مخاطب بپردازند. این مورد بیش‌تر در خانم‌ها دیده می‌شود.

انواع روان‌شناسی زرد 

• کتاب‌های خودآموز: قدیمی‌ترین نوع روان‌شناسی زرد، کتاب‌های عامه‌پسند و ساده‌ای هستند که مفاهیم غیر علمی و نادرست را به عنوان علم در اختیار مخاطب می‌گذارند. این کتاب‌ها در بسیاری از موارد با منابع و رفرنس‌های ساختگی همراه هستند و از دانشگاه‌ها و پژوهش‌هایی یاد می‌کنند که وجود خارجی ندارند. کتاب مردان مریخی زنان ونوسی، کتاب‌های قانون جذب و دیگر کتاب‌های انگیزشی که رویکردی غیر علمی دارند نمونه‌هایی از محتوای روان شناسی زرد هستند.
• برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی: در برخی از برنامه‌های تلویزیونی کسانی به عنوان مشاور و متخصص به راهنمایی مردم می‌پردازند که ممکن است دانش‌آموختهٔ روانشناسی باشند یا تحصیلات روان‌شناسی نداشته باشند. در هر دو حالت این افراد به بیان افکار و نظرات خود می‌پردازند و باورهای خود را به عنوان مطالب علمی در اختیار مخاطب می‌گذارند.
• پکیج‌های آموزشی: سی‌دی و پکیج‌‌ خودآموز، همانند کتاب‌ها و فیلم‌های آموزشی است اما به طور یک‌جا به مردم فروخته می‌شود. فروشندگان این پکیج‌ها به کاربران این تضمین را می‌دهند که خودشان با کمک این محتوای آموزشی می‌توانند مشکلاتشان را در زمینه‌های گوناگون حل نمایند.
• همایش‌ها و کارگاه‌ها: برگزاری همایش‌ها و کارگاه‌های آموزشی به صورت حضوری و آنلاین نیز یکی دیگر از راهکارهای کسب درآمد روانشناسان زرد است. در این همایش‌ها اطلاعاتی کلی را به عنوان یک نسخهٔ مشترک در اختیار مردم می‌گذارند.
• شبکه‌های اجتماعی و وب‌سایت‌ها: سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی یکی دیگر از مکان‌هایی است که در آن با محتوای زرد برخورد خواهید داشت. از جالب‌ترین نمونه‌های آن می‌توانیم به تست‌های هوش غیر علمی، روان‌شناسی رنگ لباس و اصول شخصیت کاریزماتیک اشاره کنیم. شبکه‌های اجتماعی از جمله اینستاگرام، یوتیوب، تلگرام و سایت‌های شخصی امروزه بیش‌ترین محتوای روان‌شناسی زرد را به خود اختصاص داده‌اند. زیرا کسب شهرت و شناخته شدن در اینترنت ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر از روش‌های دیگر است و درآمدی بیش از دیگر روش‌ها به همراه خواهد داشت.

پرسش و پاسخ (FAQ)