ژنوفوبیا چیست و چگونه درمان می‌شود؟

ژنوفوبیا (Gynophobia) یا ترس از زنان (زن‌هراسی) یکی از نمونه‌های اختلال فوبیا است؛ در این فوبیا فرد دچار ترس شدید و غیر منطقی از زنان است. همان‌گونه که می‌دانید فوبیا ترس بیمارگونه از یک چیز، موقعیت یا محرک است که در زن‌هراسی عامل این ترس زنان هستند. کسی که دچار اختلال زن‌هراسی است در برخورد با خانم‌ها رفتارهای غیرمنطقی و نامتناسب با موقعیت از خود نشان می‌دهد. اما این موضوع محدود به رفتار نیست بلکه فرآیندهای روانی و ذهن فرد را نیز دربرمی‌گیرد. این افراد حالت پریشانی و اضطراب شدیدی را در برخورد با زنان تجربه می‌کنند که می‌تواند باعث بروز پنیک اتک یا اختلال وحشت‌زدگی نیز در آنان شود.

آشنایی با ژنوفوبیا یا ترس از زنان

ژنوفوبیا را نباید با خجالت کشیدن از زنان، زن‌ستیزی، تعصب نسبت به زن، یا خشونت و حیا نسبت به زن اشتباه گرفت. در زن‌هراسی فرد از زنان به طور شدید و غیر منطقی می‌ترسد و این ترس پریشانی و اضطراب شدیدی را در آنان پدید می‌آورد. در حالی که دیگر موارد یاد شده مربوط به نگرش منفی فرهنگی، اجتماعی یا خانوادگی فرد است. این نکته را نباید فراموش کرد که هم زنان و هم مردان ممکن است به ژنوفوبیا دچار شوند و این اختلال تنها در مردان بروز پیدا نمی‌کند.

علت ترس از زنان

همانند دیگر فوبیاهای خاص علت اصلی زن هراسی نیز کماکان ناشناخته مانده است. اما پژوهشگران بر این باورند که عوامل محیطی، فیزیولوژیکی و ژنتیکی می‌توانند در بروز این فوبیای خاص نقش داشته باشند. ژنوفوبیا بیش از هر چیز تحت تأثیر شرایط محیطی و تجارب ناگوار فرد است. بیش‌تر کسانی که دچار زن هراسی هستند تجربه‌های منفی یا آسیب‌زا دربارهٔ زنان داشته‌اند. این تجربه‌ها می‌تواند تجاوز، آزار جنسی، آسیب‌های جسمانی و روانی از سوی مادر یا دیگر زنان در سال‌های کودکی و دیگر عوامل آسیب‌زا باشد. کودکان بیش از دیگران در خطر بروز این مشکل هستند. از آن‌جایی که فوبیاها نوعی از اختلالات اضطرابی هستند باید این نکته را در نظر بگیریم که خطر بروز زن هراسی و دیگر انواع فوبیا در کسانی که دچر اختلالات اضطرابی هستند بیش از دیگران است.

نشانه‌ها و علائم ژنوفوبیا

هنگامی که فرد دچار ترس از زنان می‌شود نشانه‌های جسمانی، رفتاری و شناختی در وی بروز پیدا می‌کند برخی از این نشانه‌ها عبارتند از:

• تعریق
• درد قفسهٔ سینه
• افزایش ضربان قلب
• سر درد و سرگیجه
• تنگی نفس
• دل درد
• بیهوشی
• گرفتگی عضلات
• پنیک اتک
• تمایل به فرار از موقعیت
• پریشانی و اضطراب شدید

پیشنهاد خواندن: فوبیا چیست؟

عوارض و خطرات زن‌هراسی

• افسردگی
• شدت گرفتن اختلالات اضطرابی
• پنیک اتک
• کاهش اعتماد به نفس
• انزوای اجتماعی
• اعتیاد
• خودکشی
• و…

نشانه‌ها و معیارهای زن‌هراسی بر اساس DSM 5

در کتاب DSM 5 به طور مشخص از نشانه‌ها و معیارهای ترس از زنان چیزی گفته نشده است. اما از آن‌جایی که این نوع فوبیا نمونه‌ای از فوبیاهای خاص است، می‌توانیم معیارهای آن را بر اساس DSM 5 چنین بدانیم:

A: ترس یا اضطراب بیش از اندازه از زنان. این ترسیدن بیمارگونه یا اضطراب در کودکان با گریه، سستی، چسبیدن به بزرگترها یا کلافگی نشان داده می‌شود.

B: فرد هنگام روبه‌رو شدن با زنان، تقریباً همیشه دچار ترس یا اضطراب می‌شود.

C: فرد همهٔ تلاش خود را می‌کند تا از روبرو شدن با زنان خودداری کند یا هنگام روبرو شدن با آنان ترس و اضطراب بسیار شدیدی را تحمل می‌کند.

D: شدت و میزان ترس از زنان، با میزان خطرناک و تهدیدکننده بودن آن‌ها تناسب ندارد. ترس و اضطراب بیش از اندازه و غیر منطقی است. این تناسب نداشتن به شرایط و ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی بستگی دارد.

E: ترس یا اضطراب همیشگی و پایدار باشد و فرد نتواند از آن خودداری کند. این روند ۶ ماه یا بیش‌تر دنباله داشته باشد.

F: ترس از زنان، ناراحتی و رنج روانی را برای فرد به همراه داشته باشد و زندگی فردی، خانوادگی، شغلی، اجتماعی و … فرد را با چالش و نابسامانی روبرو کند.

G: نشانه‌های ترس از زنان را نتوانیم با اختلال دیگری بهتر توجیه کنیم و اختلال روانی دیگری نتواند سمپتوم‌ها را بهتر از فوبیا توضیح دهد. برای نمونه: ترس، اضطراب و خودداری از موقعیت‌های مرتبط با نشانه‌های وحشت‌زدگی یا Panic Attack؛ سمپتوم‌ها و نشانه‌های ناتوان‌کننده در آگورافوبیا؛ چیزها یا موقعیت‌های مرتبط با وسواس‌ها در اختلال OCD؛ یادآوری رویدادهای ناگوار و تروماتیک در استرس پس از سانحه یا PTSD؛ یا ترس و اضطراب‌های فرد در برخورد با موقعیت‌های اجتماعی که مربوط به اختلال اضطراب اجتماعی است.

درمان ژنوفوبیا

برای درمان ژنوفوبیا از دارو درمانی و روان‌درمانی بهره‌برداری می‌شود. اما در مورد دارو درمانی این نکته را باید در نظر بگیریم که هنوز دارویی به طور خاص برای درمان ژنوفوبیا ساخته نشده است. داروهایی که برای درمان این اختلال به کار گرفته می‌شود در حقیقت برای کاهش سمپتوم‌های اضطراب فرد کارایی دارند و به طور غیر مستقیم روی زن‌هراسی اثرگذار هستند.

دارو درمانی ژنوفوبیا

همان‌گونه که گفته شد داروها یک درمان کامل برای زن هراسی به شمار نمی‌روند بلکه درمان جانبی هستند. داروها برای کاهش اضطراب و کنترل ترس بیمارگونه کاربرد دارند. ما به کمک دارو درمانی تلاش می‌کنیم تا شدت اضطراب فردی که دچار زن‌هراسی است را کاهش دهیم. پس داروها در درمان زن‌هراسی نقش کنترل‌کننده دارند و درمان کامل با روان‌درمانی انجام می‌شود. داروهای پرکاربرد برای درمان ژنوفوبیا، داروهای ضد افسردگی SSRI ها و بنزودیازپین‌ها هستند. در به کارگیری بنزودیازپین‌ها باید احتیاط کرد و به دلیل عوارضی که بنزودیازپین‌ها دارند نباید برای یک دوره‌ی طولانی از سوی پزشک تجویز شوند.

روان‌درمانی ژنوفوبیا

درمان کامل زن هراسی هنگامی انجام می‌شود که فرد دوره‌های روان‌درمانی را سپری کند و تنها با خوردن دارو این اختلال روانی درمان نخواهد شد. شیوه‌های گوناگونی برای روان‌درمانی فوبیاهای خاص به کار برده می‌شود که بستگی به رویکرد روان‌شناس دارد. مواجهه درمانی، درمان شناختی – رفتاری یا CBT، روانکاوی، نوروفیدبک، هیپنوتیزم و درمان به کمک VR از برجسته‌ترین شیوه‌های روان‌درمانی ترس از زنان هستند.

۱. مواجهه درمانی یا حساسیت‌زدایی منظم

یکی از راهکارهای درمان زن هراسی، حساسیت‌زدایی منظم است. در این روش فرد را در موقعیتی که ترس کمی در فرد پدید می‌آورد قرار می‌دهند و تلاش می‌کنند به فرد آموزش دهند که چگونه ترس بیمارگونه از زنان را کنترل کند. در هر جلسهٔ روان‌درمانی شدت محرک فوبیک افزایش می‌یابد و روان‌شناس به درمانجو کمک می‌کند تا بتواند بر ترس و اضطراب بیمارگونه پیروز شود. برای نمونه در جلسه‌های نخست، روان‌شناس از درمانجو می‌خواهد که موقعیت ترس‌آور را در ذهنش تجسم کند و کار با درمانجو را از این‌جا آغاز می‌کند. در جلسات بعدی این فرآیند ادامه می‌یابد و به جایی می‌رسند که عکس زنان به درمانجو نشان داده می‌شود. رفته رفته به فرد آموزش داده می‌شود که چگونه بر این ترس غیر منطقی غلبه کند و هم‌زمان بر شدت محرک افزوده می‌شود. یعنی در جلسات بعدی فیلمی از زنان به وی نشان داده خواهد شد و در نهایت کار با مشاهدهٔ زنان و تعامل از نزدیک با آنان ادامه می‌یابد تا درمانجو بتواند بر ترس بیمارگونه‌اش پیروز شود. در پایان فرد می‌تواند بیاموزد که چگونه ترس یا اضطراب خود را در برابر زنان کنترل و به طور کامل برطرف نماید.

۲. درمان شناختی – رفتاری

در رفتاردرمانی شناختی، روان‌شناس تلاش می‌کند تا به بازسازی شناختی دست یابد. روان‌شناس در این شیوه تلاش می‌کند به درمانجو کمک کند تا ریشهٔ ترس و اضطرابی که دربارهٔ زنان دارد را بهتر بشناسد و باورها و نگرش‌های نادرست فرد را در برخورد با زنان با باور و نگرش درست جایگزین کند. در این شیوه به فرد کمک می‌شود که بتواند بر ترس‌ها و اضطراب بیمارگونه پیروز شود. این روش درمانی کوتاه مدت است و به درمانجو کمک می‌کند تا زمانی که در با زنان روبرو می‌شود بتواند افکار، احساسات و رفتارهای درستی داشته باشد.

۳. واقعیت مجازی یاVirtual Reality  

نوین‌ترین شیوه در درمان ترس از زنان به کارگیری فناوری واقعیت مجازی (Virtual Reality) است. در این روش به کمک عینک‌های واقعیت مجازی ، فرد را در موقعیتی غیر حقیقی قرار می‌دهند تا بتواند به طور غیر مستقیم با زنان روبرو شود. در چنین شرایطی روان‌شناس به درمانجو آموزش می‌دهد که چگونه ترس خود را مدیریت کند. این شیوه یکی از بهترین روش‌ها برای درمان زن‌هراسی است و می‌تواند به عنوان روشی مکمل برای مواجهه‌سازی نیز مورد استفاده قرار گیرد.

پرسش و پاسخ دربارهٔ ترس از زنان – FAQ