آشنایی با اختلال وحشت‌زدگی یا Panic Attack

اختلال وحشت‌زدگی یا Panic Attack، اختلال روانی است که نشانه‌هایی همانند حمله‌ی قلبی دارد اما هرگز به مرگ نمی‌انجامد. برخی از مردم احساس می‌کنند دچار حمله‌ی قلبی و سکته شده‌اند اما هنگامی که به بیمارستان برده می‌شوند می‌بینند که از نظر جسمانی سالم و در شرایط طبیعی هستند. این افراد بارها و بارها دچار این حالت می‌شوند و احساس می‌کنند که هر بار می‌میرند اما پزشک به آن‌ها اطمینان می‌دهد که از نظر جسمانی سالم هستند. آیا این افراد دروغ می‌گویند؟ نه، این افراد دچار یک اختلال روانی به نام Panic Attack هستند که در این نوشته شما را با آن آشنا خواهم کرد.

اختلال وحشت‌زدگی یا Panic Attack چیست؟

اختلال وحشت‌زدگی (Panic Attack) یا اختلال پنیک، یکی از اختلالات اضطرابی است که فرد در شرایطی قرار می‌گیرد که گمان می‌کند حمله‌ی قلبی به او دست داده است. فردی که دچار پنیک اتک است به نشانه‌هایی مانند تپش قلب، تنفس سریع، تعریق، لرزش، تهوع، سرگیجه و ترس دچار می‌شود و ممکن است دی‌پرسونالیزیشن را احساس کند. دی‌پرسونالیزیشن حالتی است که فرد احساس می‌کند خودش نیست و روی شرایط و وضعیتش کنترلی ندارد و رفتارها و حالاتش را از نگاه فرد دیگری تماشا می‌کند. وحشت‌زدگی یا پنیک اتک پاسخی طبیعی به عاملی تهدید کننده است و با ترس و نگرانی آغاز می‌شود.

همه‌ی مردم حداقل یک بار دچار وحشت‌زدگی می‌شوند اما هنگامی این وحشت‌زدگی یا پنیک اتک را اختلال روانی می‌دانیم که حمله‌ی وحشت‌زدگی پیاپی و غیرمنتظره رخ دهد و تا یک ماه پس از آن احتمال داشته باشد که دوباره بروز پیدا کند. ما نمی‌توانیم پیش‌بینی کنیم که اختلال پنیک اتک یا وحشت‌زدگی در چه زمانی و در چه شرایطی رخ می‌دهد؛ اما ممکن است روبه‌رو شدن با دیگران و یا قرار گرفتن در برخی شرایط (مانند مترو سوار شدن یا دیدار با افراد ناآشنا) برای فرد چنین تداعی کند که دچار پنیک اتک خواهد شد. این افراد همیشه به دنبال محیطی امن هستند تا اگر دچار پنیک اتک شدند به آن‌جا پناه ببرند. هنگامی که فرد بارها دچار پنیک اتک شود کم‌تر از محیط خانه بیرون می‌رود و بر این باور است که ماندن در خانه و دوری کردن از دیگران از بروز پنیک اتک جلوگیری می‌کند.با گذر زمان جنبه‌های گوناگون زندگی فرد از نظر خانوادگی، شغلی و اجتماعی تحت تاثیر قرار می‌گیرد و زندگی فرد مختل می‌شود.

آیا اختلال وحشت‌زدگی یا Panic Attack یک بیماری جسمانی است و به مرگ می‌انجامد؟

کسانی که دچار اختلال وحشت‌زدگی یا Panic Attack هستند احساس می‌کنند که دچار حمله‌ی قلبی و خفگی شده‌اند و هر لحظه به مرگ نزدیکتر می‌شوند. ممکن است برای این احساس حمله‌ی قلبی به بیمارستان هم برده شوند اما حقیقت این است که این یک حمله‌ی قلبی و خفگی نیست و فرد دچار مرگ نخواهد شد. با انجام آزمایش‌های پزشکی روشن می‌شود که فرد دچار بیماری جسمانی نیست و مشکل پزشکی در فرد دیده نمی‌شود. این حمله‌ی ناگهانی ممکن است ۱ تا ۱۰ دقیقه دنباله داشته باشد و با گذشت ۳۰ دقیقه برطرف شود.

نشانه‌ها و معیارهای DSM 5 برای اختلال وحشت‌زدگی یا Panic Attack

در کتاب DSM 5 نشانه‌های تشخیص اختلال وحشت‌زدگی یا پنیک اتک یاد شده است. اما برای تشخیص و درمان این اختلال روان‌شناختی باید پیش روان‌شناس رفت. معیارهای DSM 5 برای اختلال پنیک در زیر آمده است:

A: حمله‌های وحشت‌زدگی پیاپی و ناگهانی؛ حمله‌ی وحشت‌زدگی عبارت است از ترس شدید (Intense Fear)، یا ناراحتی شدید (Intense Discomfort) و ناگهانی که در چند دقیقه به اوج خود می‌رسد و در این شرایط ۴ مورد یا بیش‌تر از نشانه‌های زیر رخ می‌دهند:

۱- تپش شدید و نامنظم قلب، تپش تند با صدای بلند یا افزایش سرعت تپش قلب

۲- عرق کردن

۳- لرزیدن

۴- احساس گیر کردن چیزی در گلو

۵- احساس تنگی نفس و خفگی

۶- ناراحتی یا درد در قفسه سینه

۷- احساس سرگیجه، نداشتن تعادل، غش کردن یا احساس این‌که در حال غش کردن هستند

۸- احساس سرد یا گرم شدن بدن

۹- تهوع یا شکم درد

۱۰- پارستسیاس (Paresthesias) احساس بی‌حسی یا سوزن سوزن شدن بدن

۱۱- دیریالیزیشن (احساس عدم واقعیت) یا دی‌پرسونالیزیشن (گسسته شدن از خود)

۱۲- ترسیدن از دیوانه شدن یا از دست دادن کنترل خود

۱۳- ترس از مردن یا احساس نزدیک شدن به مرگ

B: پس از حداقل یکی از حمله‌های وحشت‌زدگی، فرد برای ۱ ماه یا بیش‌تر یکی از موردهای زیر یا هر دو را تجربه می‌کند:

۱- نگرانی پیاپی درباره‌ی این‌که دوباره حمله‌ی وحشت‌زدگی یا پیامدهای آن رخ دهد. برای نمونه نگرانی از این‌که دوباره دچار حمله‌ی قلبی شود؛ کنترلش را از دست بدهد یا دیوانه شود.

۲- تغییرات و دگرگونی ناسازگارانه و معنادار در رفتار فرد که با این حمله‌ها همسو و مرتبط هستند. برای نمونه فرد رفتارها و کارهایی انجام می‌دهد که از حمله‌ی وحشت‌زدگی جلوگیری کند. مانند ورزش کردن یا این‌که به مکان‌های ناآشنا نرود.

C: این نشانه‌ها به خاطر تاثیر مستقیم یک ماده یا دارو (مواد مخدر یا داروهای پزشکی) یا یک بیماری پزشکی مانند اختلالات قلبی-ریوی یا هایپرتیروئیدیسم رخ نداده باشد. پس اگر این نشانه‌ها با بیماری جسمانی یا تاثیرات ماده بروز پیدا کرده باشد فرد دچار اختلال پنیک اتک نیست.

D: این نشانه‌ها با اختلال دیگری بهتر توجیه نشود و برای این اختلال نمی‌توان علت مناسب‌تری پیدا کرد. برای نمونه حمله‌ی وحشت‌زدگی تنها در واکنش به موردهای زیر رخ نمی‌دهند:

برخی از موقعیت‌های اجتماعی که فردی که دچار اختلال اضطراب اجتماعی است از آن‌ها می‌ترسد؛ چیزهای ترس‌آور و فوبی‌زا که فرد را ناراحت و محدود می‌کنند یا موقعیت‌های در فوبیاهای خاص؛ وسواس‌ها در اختلال وسواسی-اجباری؛ محرک‌هایی که رویدادهای تروماتیک در اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD را به یاد فرد می‌آورند؛ یا جدایی از افرادی که فرد به آن‌ها دلبستگی و وابستگی دارد در اختلال اضطراب جدایی.

همان‌گونه که در معیار D گفته شد نشانه‌های وحشت‌زدگی می‌تواند به دلیل اختلال Panic Attack نباشد و اختلال دیگری این احساس را در فرد پدید آورد برای همین است که تنها با دانستن نشانه‌ها و معیارها نمی‌توان این اختلال را تشخیص داد. پس برای تشخیص و درمان درست باید پیش روان‌شناس رفت.

همایندی اختلال وحشت‌زدگی یا Panic Attack با دیگر اختلالات روانی

اختلال پنیک اتک ممکن است با دیگر اختلالات روان‌شناختی مانند فوبیا، اختلال اضطراب اجتماعی، اختلال ترس از مکان‌های باز یا آگورافوبیا و اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD، همایندی یا Comorbidity داشته باشد. تشخیص این همایندی از سوی روان‌شناس انجام می‌شود.

درمان اختلال وحشت‌زدگی یا Panic Attack

برای درمان اختلال وحشت‌زدگی دارو درمانی و روان‌درمانی به کار گرفته می‌شود. دارو درمانی و روان‌درمانی باید هم‌زمان انجام شود تا درمان موثر باشد.

دارو درمانی اختلال وحشت‌زدگی یا Panic Attack

دارو درمانی نقش کلیدی در کاهش اثرات و نشانه‌های فیزیکی و رنج‌آور اختلال وحشت‌زدگی دارد. برای درمان دارویی اختلال پنیک اتک، داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای یا Tricyclic antidepressants و نیز بنزودیازپین‌ها (Benzodiazepines) به کار برده می‌شوند.

روان‌درمانی اختلال وحشت‌زدگی یا Panic Attack

برای درمان اختلال وحشت‌زدگی، دارو درمانی نیاز است اما کافی نیست. این اختلال هنگامی درمان می‌شود که فرد دوره‌های روان‌درمانی را نیز سپری کند. موثرترین شیوه‌ی روان درمانی برای اختلال وحشت‌زدگی، درمان شناختی-رفتاری یا CBT است. در این روش درمانی تلاش می‌شود که درمانجویان باورها و تفسیرهای نادرست خود را به چالش بکشند. روان‌شناسان تلاش می‌کنند شیوه‌ی تنفس کردن را برای کنترل هایپرونتیلیشن به افرادی که دچار پنیک اتک هستند آموزش دهند. تنفس‌آموزی نقش مهمی در کنترل و درمان اختلال وحشت‌زدگی دارد.

یکی از راهکارهای روان‌درمانی این اختلال روانی، مواجهه‌سازی یا Exposure-based Treatment است. از درمانجو خواسته می‌شود تا در شرایط آزمایشگاهی و محیط تحت کنترل، شرایطی پدید آورد تا به حمله‌ی وحشت‌زدگی دچار شود. برای نمونه از فرد خواسته می‌شود برای مدتی تند و عمیق نفس بکشد یا روی صندلی چرخان بنشیند و با چرخیدن دچار احساس سرگیجه شود. هنگامی که نشانه‌های پنیک اتک در فرد نمایان شد از درمانجو خواسته می‌شود تا از روش‌های شناختی و جسمی که برای کنترل حمله طراحی و ساخته شده‌اند بهره‌گیری کند.  انجام این کارها شاید در آغاز برای درمانجو عجیب و ناراحت‌کننده باشد اما با این روش‌ها فرد چگونگی کنترل کردن نشانه‌ها و محرک‌های پیش‌بینی کننده‌ی حمله‌ی وحشت‌زدگی را می‌آموزد. روانکاوی نیز یکی از شیوه‌هایی است که در درمان اختلال وحشت‌زدگی موثر است.

به طور کلی روان‌شناسان به دنبال این نیستند که به فرد یاد بدهند که چگونه هیچ گاه دچار اضطراب و ترس نشوند زیرا ترس و اضطراب بخشی از واکنش‌های روانی طبیعی انسان هستند بلکه آن‌ها تلاش می‌کنند به فرد یاد دهند که چگونه در برابر اضطراب و ترس واکنش و پاسخ درستی از خود نشان دهند تا بر شرایطی که در آن هستند پیروز شوند.

چگونه از اختلال وحشت‌زدگی یا Panic Attack جلوگیری کنیم؟

راهکارهای ساده‌ای برای جلوگیری از بروز وحشت‌زدگی وجود دارند. می‌توانید صورتتان را با آب سرد بشویید یا آب سرد بنوشید. عمیق و منظم نفس بکشید. حواستان را با چیز دیگری مانند بازی کردن یا گوش دادن به موسیقی آرامش‌بخش پرت کنید. درباره‌ی احساستان بنویسید. یافته‌های پژوهشگران نشان داده است که مدیتیشن یکی از راهکارهایی است که می‌تواند از بروز اختلال وحشت‌زدگی جلوگیری کند. کسی را که دوست دارید در آغوش بگیرید به یاد بسپارید گفت‌و‌گو و بغل کردن کسانی که دوستشان داریم جادویی آرامش‌بخش است. در پایان پیشنهاد می‌کنم اگر دچار اختلال وحشت‌زدگی یا Panic Attack هستید پیش روان‌شناس بروید تا روان‌درمانی و دارو‌ درمانی را آغاز کنید روان‌درمانی و دارو درمانی این اختلال ممکن است ماه‌ها به طول بیانجامد پس از دنبال کردن فریند درمان دلسرد نشوید و با روان‌شناس خود همکاری کنید.