فوبیای کورونا می‌تواند به اندازهٔ ویروس کرونا کشنده باشد. همان‌گونه که می‌دانید ویروس کرونا (Coronavirus) هم‌اکنون در سراسر جهان پخش شده است. شوربختانه این ویروس در چین و ایران بیش‌ترین مرگ و میر را به همراه داشته است. در چنین شرایطی طبیعی است که مردم به فکر پیشگیری و بهداشت فردی باشند. و حتی طبیعی است که از دچار شدن به کرونا بترسیم. اما این ترس می‌تواند زمینه‌ساز بروز اختلالات روانی گوناگون در افراد شود. در این نوشته شما را با پیامدهای روان‌شناختی کرونا آشنا خواهم کرد.
آشنایی با فوبیای کرونا و دیگر اختلالات روانی مرتبط با کورونا
فوبیای کورونا چیست؟
فوبیای کرونا (Cronaphobia) یکی از فوبیاهای خاص به شمار می‌آید. فوبیا (Phobia) یا ترس بیمارگونه یکی از اختلالات اضطرابی است که دربرگیرندهٔ ترس‌های بیش از اندازه، غیرمنطقی، پیاپی و کنترل‌نشدنی از یک چیز یا موقعیت خاص است. این ترس به گونه‌ای است که با موقعیت متناسب نیست. فوبیاها انواع گوناگونی دارند و فوبیای کرونا یکی از نمونه‌های نوظهور فوبیاهای خاص است. در فوبیای کرونا فرد از دچار شدن به کرونا ترسی بیمارگونه و نامتناسب با شرایط دارد. این ترس زمانی به عنوان فوبیا در نظر گرفته می‌شود که به اندازه‌ای شدید باشد که فعالیت‌های روزمرهٔ فرد را دچار نابسامانی کند؛ و افکار اضطراب‌آور در طول شبانه‌روز همراه او باشند.
نشانه‌های فوبیای کرونا چیست؟
نشانه‌ها و معیارهای فوبیای کرونا باید بر پایهٔ نشانه‌ها و معیارهای DSM 5 برای فوبیاهای خاص در نظر گرفته شود. به یاد داشته باشید که تنها با دانستن نشانه‌ها و سپمتوم‌ها نمی‌توانید فرد را دچار فوبیای کرونا بدانید. چون برخی از اختلالات روانی نشانه‌های یکسان یا نزدیک به هم دارند. برای همین است که شناسایی، تشخیص و درمان اختلالات روانی از سوی روان‌شناس انجام می‌شود. نشانه‌های فوبیای کرونا عبارتند از:
A: ترس یا اضطراب بیش از اندازه از ویروس کرونا. این ترسیدن بیمارگونه یا اضطراب، در کودکان با گریه، سستی، چسبیدن به بزرگترها یا کلافگی نشان داده می‌شود.
B: فرد هنگام روبه‌رو شدن با چیزهایی که احتمال آلودگی به ویروس کرونا دارند یا موقعیت‌های فوبیک، تقریبا همیشه دچار ترس یا اضطراب می‌شود.
C: فرد همهٔ تلاش خود را می‌کند تا از آلودگی‌ها یا موقعیت فوبیک دوری و پرهیز کند یا هنگام روبه‌رو شدن با چیز یا موقعیت فوبیک، آن را با ترس و اضطراب بسیار شدید تحمل می‌کند.
D: شدت و میزان ترس یا اضطراب از چیز یا موقعیت فوبیک، با میزان خطرناک و تهدیدکننده بودن آن چیز یا موقعیت تناسب ندارد و ترس و اضطراب بیش از اندازه و غیرمنطقی است. این تناسب نداشتن به شرایط و ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی بستگی دارد.
E: ترس یا اضطراب همیشگی و پایدار باشد و فرد نتواند از آن خودداری کند.
F: ترس یا اضطراب، ناراحتی و رنج روانی را برای فرد به همراه داشته باشد و زندگی فردی، خانوادگی، شغلی، اجتماعی و … فرد را با چالش و نابسامانی روبه‌روکند.
G: نشانه‌های ترس و اضطراب فرد را نتوانیم با اختلال دیگری بهتر توجیه کنیم و اختلال روانی دیگری نتواند سمپتوم‌ها را بهتر از فوبیای کرونا توضیح دهد. برای نمونه: ترس، اضطراب و خودداری از موقعیت‌های مرتبط با نشانه‌های وحشت‌زدگی یا Panic Attack؛ سمپتوم‌ها و نشانه‌های ناتوان‌کننده در آگورافوبیا؛ چیزها یا موقعیت‌های مرتبط با وسواس‌ها در اختلال OCD؛ یادآوری رویدادهای ناگوار و تروماتیک در استرس پس از سانحه یا PTSD؛ جدایی از افرادی که فرد به آن‌ها وابستگی و دلبستگی دارد در اختلال اضطراب جدایی؛ یا ترس و اضطراب‌های فرد در برخورد با موقعیت‌های اجتماعی که مربوط به اختلال اضطراب اجتماعی است.
تضعیف سیستم دفاعی بدن بر اثر ترس از کرونا و دچار شدن به اختلالات شبه جسمانی
هنگامی که افراد بیش از اندازه درگیر ترس از کرونا شوند اضطرابشان افزایش پیدا می‌کند. افزایش اضطراب در فرد سیستم دفاعی بدن را به طور چشمگیری تضعیف می‌کند. در این شرایط ممکن است فرد دچار بیماری‌های جسمانی شود. اما این بیماری‌ها و علائم جسمانی با هیچ بیماری پزشکی قابل توجیه نیست. یعنی پزشک نمی‌تواند علت نشانه‌ها را به یک بیماری جسمانی نسبت دهد. در این شرایط به افراد گفته می‌شود که نشانه‌های بیماری جسمانی به دلیل مشکلات روان‌شناختی در آن‌ها بروز پیدا کرده است. در نتیجه تشخیص اختلالات سوماتیک سمپتوم یا شبه جسمانی برای فرد داده می‌شود.
پنیک اتک ناشی از اضطراب کرونا
اختلال وحشت‌زدگی یا پنیک اتک یکی از اختلالات اضطرابی است که در بسیاری از موارد با یک اختلال اضطرابی دیگر همراه می‌شود. در چنین شرایطی فرد گمان می‌کند حمله‌ی قلبی به او دست داده است. فردی که دچار پنیک اتک است به نشانه‌هایی مانند تپش قلب، تنفس سریع، تعریق، لرزش، تهوع، سرگیجه و ترس دچار می‌شود و ممکن است دی‌پرسونالیزیشن را احساس کند. دی‌پرسونالیزیشن حالتی است که فرد احساس می‌کند خودش نیست و روی شرایط و وضعیتش کنترلی ندارد و رفتارها و حالاتش را از نگاه فرد دیگری تماشا می‌کند. وحشت‌زدگی یا پنیک اتک پاسخی طبیعی به عاملی تهدید کننده است و با ترس و نگرانی آغاز می‌شود.
آگورافوبیا در کسانی که از ویروس کرونا می‌ترسند رخ می‌دهد
مردم به دلیل ترس شدیدی که از دچار شدن به ویروس کرونا دارند خودشان را قرنطینه می‌کنند. اگر در چند روز گذشته از مترو استفاده کرده باشید متوجه می‌شوید که نسبت به یک ماه پیش به طور شگفت‌انگیزی خلوت شده است. این خلوت شدن مکان‌های عمومی به خاطر ترس مردم از واگیر ویروس کرونا است. در نتیجه تلاش می‌کنند تا جایی که ممکن است از خانه یا مکان‌های امن بیرون نروند. قرنطینه کردن یکی از رفتارهای مناسب در هنگام بروز بیماری‌های همه‌گیر خطرناک است. این کار باعث می‌شود شیوع بیماری به طور چشمگیری کاهش پیدا کند. اما اگر افراد نتوانند با اضطرابی که در مکان‌های عمومی دارند مقابله کنند دچار آگورافوبیا یا ترس از مکان‌های باز می‌شوند. آگورافوبیا (Agoraphobia)، ترس از مکان‌های باز، ترس از مکان‌های بسته یا بازار هراسی، یکی از شاخه‌های اختلالات اضطرابی است. کسانی که دچار اختلال آگورافوبیا هستند همیشه نگرانند و می‌ترسند که در جایی گرفتار شوند و در صورت نیاز، به خاطر وحشت‌زدگی نتوانند از آن‌جا بیرون بروند فرار کنند یا از دیگران کمک بگیرند. به طور کلی کسانی که دچار آگورافوبیا هستند تنها جای امن و آرام را خانهٔ خود می‌دانند. آن‌ها هنگامی که به محیط‌های باز مانند بازار و مترو می‌روند دچار ترس و نگرانی از گیر افتادن و گرفتار شدن می‌شوند. هر چه فاصلهٔ فرد از خانه‌اش بیش‌تر باشد بر شدت ترس و نگرانی او افزوده می‌شود. با گذر زمان این ترس همهٔ جنبه‌های زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد و زمینه‌ساز دوری‌گزینی فرد از جامعه می‌گردد. آگورافوبیا در زنان بیش از مردان بروز پیدا می‌کند.
بروز اختلال وسواسی اجباری به خاطر ترس از کرونا
توصیه‌های بهداشتی را باید جدی بگیریم. یکی از مهم‌ترین توصیه‌های بهداشتی برای پیشگیری از کرونا این است که دست و صورتمان را هنگام برخورد با چیزهای آلوده بشوییم. پس اگر از خانه بیرون برویم و به چیزهایی دست بزنیم که دیگران هم لمس کرده‌اند حتماً باید دست‌هایمان را با مواد شوینده به طور درست بشوییم. این شست و شو ممکن است در برخی از افراد یک دغدغهٔ ذهنی را پدید بیاورد. هفتهٔ گذشته درمانجویی را ویزیت کردم که می‌گفت در ۲۴ ساعت ۷۶ بار دست‌هایش را شسته است. این در حالی بود که از خانه بیرون نرفته بود. هنگامی که ترس از آلوده بودن دست‌ها به طور همیشه همراه فرد باشد و به طور غیر منطقی اقدام به شست‌و‌شو کند می‌توانیم احتمال بروز اختلال وسواسی اجباری را در فرد در نظر بگیریم.
سایبرکندریا به خاطر ترس از کرونا
یکی از عادت‌های بدی که برخی از افراد دچار آن هستند این است که در اینترنت به دنبال نشانه‌های یک بیماری می‌گردند و بدون تشخیص پزشک به این نتیجه می‌رسند که دچار آن بیماری هستند. قرار گرفتن در جریان محتوای درست و نادرست در اینترنت بسیار آسان است. این روزها جست‌و‌جوی بیش‌تر مردم در گوگل پیرامون کرونا بوده است. اگر در چند روزه گذشته شبکه‌های اجتماعی را مرور کرده باشید از هر ۱۰ محتوای منتشر شده، ۸ محتوا پیرامون کرونا بوده است. این روزها حجم وسیعی از شایعات، راهکارهای بهداشتی و اخبار پیرامون کرونا در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود و این می‌تواند زمینه‌ساز افزایش اضطراب و سایبرکندریا یا خودبیمارپنداری اینترنتی شود.
چگونه ترس از کرونا را کاهش دهیم؟
- توصیه‌های بهداشتی را جدی بگیریم
- راه‌های انتقال و روش‌های پیشگیری را بیاموزیم
- به شایعه‌ها توجه نکنیم
- صحبت کردن پیرامون کرونا را کاهش دهیم و موضوعات بهتری برای گفت‌و‌گو بیابیم
- در شبکه‌های اجتماعی واژه‌هایی مانند «کرونا» را پیگیری نکنیم و به دنبال محتوای جایگزین باشیم
- روحیه‌مان را حفظ کنیم و دیگران را نیز امیدوار کنیم
- بر روی کارهای روزانه و اهداف زندگی تمرکز کنیم
درمان فوبیای کرونا و دیگر اختلالات روانی ناشی از اضطراب کرونا
ریشهٔ این اختلالات روانی، اضطراب است. برای درمان این اختلالات روانی از دارو درمانی و روان‌درمانی استفاده می‌شود. داروها نقش کنترل کننده اضطراب را بر عهده دارند و درمان اصلی به کمک روان‌درمانی انجام می‌شود. پس اگر فردی به دلیل اضطراب کرونا دچار اختلال روانی شود نخست باید پیش روان‌شناس برود و فرآیند روان‌درمانی را آغاز کند. و اگر مشکل فرد نیاز به دارو درمانی داشته باشد برای دریافت دارو به روانپزشک ارجاع داده می‌شود. روان‌درمانی به روش رفتاردرمانی شناختی (CBT)، طرحواره درمانی و روانکاوی در این زمینه سودمند هستند. که از این میان رفتاردرمانی شاختی پرکاربردتر است. هم‌چنین برای این اختلالات داروهای ضد اضطرابی تجویز می‌شود.
ما در گروه آقای روان‌شناس به کسانی که که دچار اضطراب شدید پیرامون کرونا هستند خدمات مشاوره آنلاین و روان‌درمانی حضوری ارائه می‌کنیم. با ما گفت‌و‌گو کنید.
