ساختار ذهن انسان از دیدگاه فروید، هشیار و ناهشیار

زیگموند فروید بنیان‌گذار روانکاوی، سال‌ها در زمینه‌ی شناخت شخصیت انسان پژوهش کرد و دیدگاه‌هایی شگرف را از خود به جای گذاشت. دیدگاه فروید پیرامون ساختار ذهنی انسان بسیار برجسته است. آیا در زندگیتان تلاش کرده‌اید رخدادی ناگوار را فراموش کنید یا یکی از افکارتان را سرکوب کنید و با گذشت زمان باز هم اثرات آن رویداد را در زندگیتان ببینید؟ حتما برای شما هم پیش آمده است که خواب‌هایی ببینید که ریشه در مشکلات و رخدادهای ناگوار گذشته داشته باشند. این‌ موارد اشاره به بخشی از ذهن انسان به نام ناخودآگاه یا نیمه هشیار دارند. در این نوشته با ساختار ذهن انسان از دیدگاه فروید آشنا می‌شویم.

ساختار ذهن انسان از دیدگاه فروید: هشیار و ناهشیار (خودآگاه و ناخودآگاه)

زیگموند فروید ساختار ذهن انسان را شامل ۳ بخش هشیار، نیمه هشیار و ناهشیار می‌دانست. او ذهن انسان را به کوهی از یخ که در اقیانوس شناور است تشبیه می‌کرد. بخش کوچکی از این کوه یخ، بیرون آب و بخش بزرگ‌ترش در زیر آب پنهان است. فروید بر این باور بود که ساختار ذهنی ما نیز همانند کوه یخ است و ما نسبت به بخش بزرگی از ذهنمان ناآگاه هستیم.

هشیار یا خودآگاه (Conscious)

هشیار یا خوداگاه دربرگیرنده‌ی همه‌ی چیزهایی است که در شبانه‌روز از آن‌ها آگاه هستیم. هشیاری در برابر ناهشیاری بخش کوچکی از ذهن را دربرمی‌گیرد. ما می‌دانیم که هر روز در چه ساعتی باید از خواب بیدار شویم چه چیزهایی برای صبحانه می‌خوریم. محل کارمان کجاست و چه کارهایی را در طول روز به انجام می‌رسانیم. ما نسبت به مسائل روزمره‌ی خود آگاه هستیم. چنین چیزهایی در بخش هشیار یا خودآگاه ذهن جای می‌گیرد.

ناهشیار یا ناخودآگاه (Unconscious)

ناهشیار دربرگیرنده‌ی پندارها، آرزوها، تکانه‌ها، خواسته‌ها، نیازها و احساساتی است که دور از دسترس ماست و بر رفتار و فرآیندهای روانی ما اثر می‌گذارد. چیزهایی در بخش ناهشیار یا ناخودآگاه ذهن جای می‌گیرد که فرد تلاش کرده است سرکوبشان کند یا به هر روشی از آن‌ها دوری کند تا فراموش شوند. این موارد شاید در ظاهر فراموش شوند اما در حقیقت چنین نیست. پندارها، آرزوها و خواسته‌‌های سرکوب شده فراموش نمی‌شوند بلکه در ناهشیار جای می‌گیرند و اثرشان را در زندگی فرد به طور غیرمستقیم می‌گذارند. انسان‌ها به کمک مکانیزم‌های دفاعی تلاش می‌کنند به جای حل مسئله، صورت مسئله را پاک کنند و همین زمینه را برای فرستاده شدن بخشی از اطلاعات به بخش ناهشیار ذهن فراهم می‌کند. محتوای ناهشیار را می‌توانیم در رویاها و رفتارهای ناخواسته، لغزش‌های گفتاری و…  بیابیم.

نیمه هشیار یا نیمه آگاه ( Preconscious)

نیمه هشیار یا ناخودآگاه ذهن، پل ارتباطی میان هشیار و ناهشیار است. نیمه هشیار بخشی است که اطلاعات هشیار و ناهشیار می‌توانند به آن فرستاده شوند. آن‌چه که ما درک می‌کنیم برای مدتی محدود در بخش هشیار جای دارد و با گذر زمان به نیمه هشیار فرستاده می‌شود تا ذهن انسان روی موضوع دیگری تمرکز کند. هنگامی که ما از رخدادها و احساسات رنج‌آور فرار می‌کنیم و خواسته‌ها، افکار و آرزوهایمان را سرکوب می‌کنیم؛ این موارد به بخش نیمه هشیار فرستاده می‌شوند و سپس در بخش ناهشیار یا ناخودآگاه جای می‌گیرند. ما هنگامی اثرات پندارها، آرزوها و خواسته‌های سرکوب شده را در زندگیمان می‌بینیم که این موارد از بخش ناهشیار به بخش نیمه هشیار راه یافته باشند. با راهیابی این موارد به بخش نیمه هشیار، رفتار و فرآیندهای روانی فرد تحت تاثیر قرار می‌گیرد.

آیا می‌توان به ناهشیار یا ناخودآگاه دست یافت؟

بله. دستیابی به ناخودآگاه یا نیمه هشیار کاری است که روانکاوان در برابر مراجع به انجام می‌رسانند. در رویکرد روانکاوی، روانکاو تلاش می‌کند محتویات ناهشیار را به بخش هشیار منتقل کند این کار به ریشه‌یابی مشکل و حل چالش‌های روان‌شناختی فرد به کمک اصول روانکاوی می‌انجامد. این فرآیند نیازمند زمانی طولانی است و به کمک روانکاو انجام می‌پذیرد.