چه جمله‌هایی را نباید به قربانی آزار جنسی و تجاوز گفت؟

تاکنون به این فکر کرده‌اید که چه جمله‌هایی را نباید به قربانی آزار جنسی و تجاوز گفت؟ همیشه بر این باور بودم که جمله‌های ما می‌توانند کشنده یا شفابخش باشند. قربانی آزار جنسی رویداید تروماتیک و استرس‌زا را تجربه کرده است که به سادگی از یادش نخواهد رفت و ممکن است سال‌ها گرفتار آن باشد. قربانیان ممکن است بر اثر رخداد ناگواری که برایشان پیش آمده دچار اختلالات روان‌شناختی مانند استرس پس از سانحه، اضطراب، فوبیا، پنیک اتک، اختلالات شخصیت و … شوند. کسانی که تجربهٔ مشابه قربانی را ندارند نمی‌توانند درک درستی از شرایطی که فرد در آن است داشته باشند. پس ممکن است تلاش‌هایی که برای کمک به فرد می‌کنند تأثیر منفی داشته باشد. بخشی از این تلاش‌های نادرست دربرگیرندهٔ جمله‌هایی است که با هدف آرامش‌بخشیدن به قربانی گفته می‌شود. اما همین جمله‌ها می‌تواند بر شدت مشکلات قربانی بیافزاید و او را درمانده‌تر کند. احساس گناه و خودسرزنشی باورهای ناکارآمدی است که بسیاری از قربانیان تجاوز به آن دچار هستند. پس باید در بیان جملات در گفت‌و‌گو با آنان دقت بیش‌تری داشته باشیم. در این نوشته شما را با برخی از این جمله‌های نادرست آشنا خواهم کرد.

جمله‌های سمی که نباید به قربانی آزار جنسی و تجاوز گفته شود

۱- مقصر تو هستی نباید به این سادگی اعتماد می‌کردی

گاهی قربانی، مجرم را می‌شناسد و برای او قابل اعتماد است. برای نمونه مجرم ممکن است عمو، دایی، خاله، دوست یا همکاری باشد که سال‌های سال قربانی او را می‌شناسد پس طبیعی است که به او اعتماد داشته باشد. مجرمان در این شرایط از اعتماد قربانی سو استفاده می‌کنند تا به خواسته‌های نامشروع خودشان برسند. برای نمونه خوراندن داروهای خواب‌آور به قربانی یکی از مواردی است که بسیاری از افراد هرگز به آن فکر نمی‌کرده‌اند اما با این روش گرفتار شده‌اند. پس نباید جای قربانی و مجرم را عوض کنیم.

۲- خودت هم از این جریان خوشت آمده بوده

دردناک‌ترین جمله‌ای که می‌توانیم به یک قربانی آزار جنسی بگوییم این است که «تو از این تجاوز لذت بردی». این جمله روح و روان قربانی را درهم می‌شکند. بسیاری از قربانیان روابط جنسی به دلیل شنیدن همین جمله‌ها خودشان را گناهکار می‌دانند و حتی ممکن است در ذهنشان جای قربانی و مجرم عوض شود. این‌که فرد در موقعیت تروماتیک حتی نتوانسته به مجرم نه بگوید به معنی تمایل او و لذت بردن نیست. در بسیاری از موارد قربانی به دلیل شوکه شدن توانایی بیان کلمات را از دست می‌دهد.

۳- چرا مقاومت نکردی؟ باید از دست او فرار می‌کردی!

قرار گرفتن در معرض آزار جنسی به شدت استرس‌زاست. در این حالت فرد به خاطر ترس، استرس و ناباوری در مورد شرایطی که به طور ناگهانی با آن روبه‌رو شده توانایی واکنش را از دست می‌دهد. در این شرایط توانایی مقاومت کردن فرد کاهش پیدا می‌کند و نمی‌تواند به درستی تصمیم بگیرد که چگونه از این شرایط بیرون بیاید. از سوی دیگر گاهی مجرمان افرادی نیرومند هستند و امکان فرار وجود ندارد چون یک متجاوز معمولاً همهٔ زمینه‌ها را فراهم می‌کند تا به خواستهٔ خود برسد و در این راه شکست نخورد.

۴- چرا به پلیس نمی‌گویی؟ چرا شکایت نمی‌کنی؟

همان‌گونه که گفتم قربانیان آزار جنسی خودشان را سرزنش می‌کنند و گناهکار می‌دانند. این باورهای نادرست و ناکارآمد همیشه همراه فرد است و او را رها نمی‌کند. از سوی دیگر تجربهٔ رویداد تروماتیک برای دوره‌ای طولانی فرد را دچار پریشانی و استرس می‌کند. در نتیجه تلاش می‌کند از موقعیت‌ها و شرایطی که یادآور خاطرهٔ تلخ آزار جنسی است دوری کند. اگر در این مورد به قربانی فشار بیاوریم تا از مجرم شکایت کند ممکن است حس خودسرزنشی و گناهکار بودن در قربانی به شدت افزایش یابد.

۵- اون عاشق تو بوده و فقط می‌خواسته با تو باشه

برخی از مجرمان آزار جنسی کسانی هستند که پیش‌تر به قربانی ابراز علاقه کرده‌اند اما او نپذیرفته است. این‌که علاقهٔ مجرم نسبت به قربانی را یادآوری کنیم به این معناست که می‌خواهیم رفتار مجرمانه را کم‌رنگ نماییم. این جمله بیانگر نوعی حمایت و دفاع از مجرم است و این‌که چون به او علاقه داشته اجازه دارد دست به هر کاری بزند. از سوی دیگر سنجش میزان علاقه کار آسانی نیست. شاید آن‌چه به عنوان عشق و دوست داشتن می‌بینیم چیزی جز شهوت نباشد.

پیشنهاد خواندن: روان‌شناسی تجاوز و آزار جنسی

۶- حتماً لباست مناسب نبوده است

یکی از باورهای نادرست دربارهٔ علت وقوع آزار جنسی این است که قربانی پوشش مناسبی نداشته است. نوع پوشش یک موضوع انتخابی است. گمان نکنید که قربانیان کسانی هستند که موهایشان را باز گذاشته‌اند یا آرایش کرده‌اند. آمار خشونت و تعرض به خانم‌های باحجاب کم نیست. نکتهٔ مهم این است که برخی از مجرمین تمایل و فتیش نسبت به کسانی دارند که محجبه هستند. پس خطر تعرض با پوشش ساده و حجاب کامل برطرف نمی‌شود.

۷- حتماً چیزی گفتی که او برداشت کرده به رابطه تمایل داری

یک آزارگر فقط به هدف خود فکر می‌کند و هر چیزی را به عنوان تمایل طرف مقابل برداشت می‌نماید. مجرم ممکن است ناله و التماس قربانی را هم به عنوان مهر تأیید برای انجام کارش در نظر بگیرد. پس یک مجرم هر چیزی را به عنوان تأیید در نظر می‌گیرد. گفتن این که جمله‌های فرد به معنی تمایل به رابطه بوده بسیار نادرست است.

۸- اصلا به قیافه او نمی‌خورد که متجاوز باشد

متجاوزان تنها جنایتکاران، دزدان و قاتلان نیستند. بر خلاف باور مردم بسیاری از کسانی که دست به این رفتار ناپسند و غیر انسانی می‌زنند، افرادی هستند که از جایگاه اجتماعی خوب و تحصیلات بالا برخوردار هستند. اساتید دانشگاه، مدیران برجسته، پزشکان و … ممکن است دست به چنین رفتارهایی بزنند. پس نمی‌توانیم از روی ظاهر و جایگاه اجتماعی افراد درباره‌شان تصمیم بگیریم. برای نمونه می‌توانیم از مدیر ارشد محتوای دیجی کالا آقای نیما رسول‌زاده یاد کنیم. در این‌جا برخی از توییت‌های کارمندان گذشتهٔ دیجی کالا دربارهٔ وی و توییت‌های کاربران دربارهٔ کیوان امام را بخوانید. توجه داشته باشید که اعتبارسنجی این موارد از سوی ما ممکن نیست و صرفاً توییت‌های کاربران ذکر شده است.

۹- او همسر تو است پس این کار قانونی است

برخی از مردم بر این باورند که رابطهٔ زناشویی همسران یک چیز طبیعی است. بله این یک نیاز طبیعی است اما اگر یکی از طرفین به رابطهٔ زناشویی در زمانی خاص تمایل نداشته باشد و طرف مقابل او را وادار به رابطه نماید به عنوان تجاوز و آزار جنسی در نظر گرفته می‌شود. این موردی است که در بسیاری از کشورها به عنوان یک جرم در نظر گرفته می‌شود و همسر می‌تواند از طرف مقابل شکایت کند. اگر همسر به طور کلی تمایلی به رابطهٔ زناشویی ندارد به این معنی است که دچار یک اختلال روان‌شناختی است. پس به جای وادار کردن او به رابطه باید از روان‌شناس کمک بگیرید تا مشکلات برطرف شود.

۱۰- تو مرد هستی پس لذت بردی

باور احمقانهٔ دیگری که در جوامع وجود دارد این است که یک زن نمی‌تواند مردی را مورد تعرض قرار دهد. اگر چنین باوری را درست بدانیم پس برعکس آن نیز درست خواهد بود! اگر مردی بدون تمایل وادار به رابطه شود همان اندازه آسیب می‌بیند که یک زن وادار به رابطه شود. گفتن این جمله می‌تواند احساس گناه و خودسرزنشی را در قربانی چندین برابر کند و حتی نتواند با فردی که دوست دارد نیز رابطه برقرار کند.

۱۱- ناراحت نباش ممکن بود اتفاق بدتری بیافتد

ممکن است قربانی مورد آزار جنسی یا دست‌درازی قرار گرفته باشد. در این شرایط برخی از افراد با مقایسهٔ قربانی با قربانیان دیگر به او می‌گویند که خوش‌شانس بوده و ممکن بود اتفاقات بدتری برای او بیافتد. این مقایسه کردن و بیان موارد استرس‌زا برای قربانی بسیار دردناک است. این جمله می‌تواند بر نگرانی‌ها و استرس فرد بیافزاید و همیشه در انتظار یک رویداد ناگوارتر بماند.

۱۲- نباید خودت را در موقعیت خطرناک قرار می‌دادی

چرا آن شب تا دیروقت بیرون از خانه بودی؟ چرا مسیری خلوت را برای رفتن به خانه انتخاب کردی؟ چرا پیاده به خانه برگشتی؟ این‌ها پرسش‌هایی است که برای قربانی، سرزنش به شمار می‌رود. به یاد بسپارید که تعرض تنها شب‌هنگام و در محیط خلوت رخ نمی‌دهد. آزار جنسی حتی ممکن است در محیط شلوغ و در برابر چشم دیگران رخ دهد. اگر به آمارهای کشور ژاپن نگاهی بیاندازیم می‌بینیم که آزار جنسی خانم‌ها در مترو بسیار بالاست. پس بی‌توجهی دیگران در محیط‌های عمومی و شلوغ هم می‌تواند زمینه‌ساز این مشکل شود. با گفتن این جمله‌ها به قربانی نه تنها دردی از او دوا نمی‌کنیم بلکه به خودسرزنشی و احساس گناه او می‌افزاییم.

۱۳- این اتفاق را مخفی کن تا آبرویت به خطر نیافتد

سرپوش گذاشتن بر روی رخداد ناگوار از ترس آبرو یکی از مواردی است که برخی از افراد در برخورد با قربانی به او یادآوری می‌کنند. قربانی نیازمند اجرای عدالت است. پس اگر بخواهد عدالت اجرا شود کسی نباید از این کار جلوگیری کند. ایجاد ترس و نگرانی در قربانی یکی از رفتارهای ناپسندی است که ممکن است از اطرافیان فرد سر بزند.

۱۴- گذشته‌ها گذشته به زندگی عادی برگرد

آزار جنسی و تجاوز یک رویداد تروماتیک به شمار می‌رود پس فراموش کردن آن بسیار دشوار است. ممکن است فرد در نتیجهٔ این رخداد ناگوار به سادگی به زندگی بازنگردد. اگر فرد دچار اختلالات روان‌شناختی مانند استرس پس از سانحه، افسردگی یا اضطراب شود، ممکن است سال‌ها با این مشکلات دست و پنجه نرم کند و به زندگی عادی برنگردد. این به معنای عدم تمایل به بازگشت به زندگی عادی نیست. بلکه قربانی توانایی بازگشت به زندگی را از دست داده است. در این موارد به جای بیان جملات نادرست و آزاردهنده به او کمک کنید تا با یک روان‌شناس جلسات مشاوره و روان‌درمانی داشته باشد تا بتواند تجارب تلخی که داشته را حل نماید.

۱۵- فعالیت در شبکه‌های اجتماعی در این زمینه سودی ندارد

جنبش‌های گوناگونی در شبکه‌های اجتماعی از سوی قربانیان آزار جنسی پدید آمده است. برای نمونه می‌توانیم به پویش اجتماعی Me too اشاره کنیم. این پویش با هدف توانمندسازی قربانیان به ویژه زنان جوان و آسیب‌پذیر راه‌اندازی شد. این موج با هشتگ #metoo در شبکه‌های اجتماعی کار خود را آغاز کرد. از سال ۲۰۱۷ تاکنون قربانیان و حامیان آن‌ها تلاش کردند تا با بیان تجربه‌ها و افزایش آگاهی به دیگران کمک کنند. برخی از افراد بر این باورند که این کار بیهوده است. اما به یاد بسپارید افزایش آگاهی عمومی خطر بروز تعرض را کاهش می‌دهد. از سوی دیگر قربانیان می‌توانند با راهکارهای کسانی که خودشان نیز قربانی آزار بودند زندگیشان را مدیریت نمایند. هم‌چنین روند شناسایی مجرمان به کمک این پویش‌ها آسان‌تر می‌شود و افراد می‌توانند مجرمان را به دست عدالت و قانون بسپارند. این مورد در کشور ما دربارهٔ کیوان امام رخ داد و با توجه به حجم بالای توییت‌های کاربران دربارهٔ وی، نیروی انتظامی توانست این مجرم را دستگیر و به دست قانون بسپارد.

بهترین راهکار برای کمک به قربانیان چیست؟

همکاری با روان‌شناس بهترین راهکار برای کمک به قربانیان تعرض و آزار جنسی است. روان‌شناس می‌تواند به قربانی کمک کند تا بر احساس گناه و خودسرزنشی که به آن دچار است چیره شود. همان‌گونه که گفته شد بیش‌تر قربانیان دچار اختلالات روان‌شناختی می‌شوند. پس گذراندن دورهٔ روان‌درمانی می‌تواند به درمان کامل آنان بیانجامد. اما به یاد بسپارید روند درمان مشکلات یک قربانی ممکن است ماه‌ها زمان نیاز داشته باشد پس نباید ناامید شد و باید به درمان ادامه داد. گروه آقای روان‌شناس آمادهٔ راهنمایی و کمک به قربانیان این حوادث ناگوار است با ما گفت‌و‌گو کنید.

از شما درخواست می‌کنم به من بگویید چه جمله‌های دیگری را نباید به یک قربانی گفت و چگونه باید از او پشتیبانی کرد. هم‌چنین با هشتگ #نگو در شبکه‌های اجتماعی به دیگران بگویید که گفتن چه جمله‌هایی نادرست است.