سایکودرماتولوژی یا روانپزشکی پوست و مو چیست؟

سایکودرماتولوژی یا روانپزشکی پوست چیست؟ هنگامی که دچار بیماری پوست و مو می‌شویم پیش پزشک متخصص پوست و مو می‌رویم. اما برخی از بیماری‌های پوست و مو زمینه‌های روان‌شناختی دارند. همان‌گونه که می‌دانید برخی از بیماری‌های جسمانی به دلایل روانی بروز پیدا می‌کنند این بیماری‌ها شامل بیماری‌های پوستی هم می‌شوند. روانپزشکی پوست شاخه‌ای راهبردی در روان‌شناسی است که به درمان بیماری‌های پوست و مو که زمینهٔ روان‌شناختی دارند می‌پردازد در این نوشته شما را با روانپزشکی پوست آشنا خواهم کرد.

آشنایی با سایکودرماتولوژی یا روانپزشکی پوست

سایکودرماتولوژی (Psychodermatology) یا روانپزشکی پوست روشی برای درمان بیماری‌های پوست و مو با بهره‌گیری از تکنیک‌های روان‌شناسی و روانپزشکی است. سایکودرماتولوژی به مطالعهٔ روابط میان پوست و فرآیندهای روانی انسان می‌پردازد و از راه همین تعامل می‌توان به درمان این بیماری‌ها پرداخت. همان‌گونه که می‌دانید متخصصان پوست بیش‌تر به درمان بیماری‌هایی می‌پردازند که قابل مشاهده هستند اما روان‌شناسان و روانپزشکان علاوه بر بیماری‌های قابل مشاهده به زمینه‌های درونی و غیر قابل مشاهده نیز توجه می‌کنند. این شاخه می‌تواند در کنار پزشکی پوست به بهبود بیمارانی که از بیماری‌های گوناگون پوستی رنج می‌برند کمک کند.

سایکودرماتولوژیست یا روانپزشک پوست چه کسی است؟

سایکودرماتولوژیست یا روانپزشک پوست می‌تواند یک روان‌شناس یا روانپزشک باشد. همان‌گونه که می‌دانید روانپزشکان بیش‌تر به دارو درمانی و روان‌شناسان به روان‌درمانی می‌پردازند. پس روانپزشک پوست یک متخصص پوست نیست. بلکه فردی است که در زمینهٔ شناسایی و درمان چالش‌های روان‌شناختی مهارت دارد.

انواع بیماری‌های سایکودرماتولوژیک

بیماری‌های پوستی که زمینهٔ روان‌شناختی دارند را می‌توانیم به گروه بخش‌بندی کنیم. گروه اول بیماری‌هایی هستند که زمینهٔ فیزیولوژیکی آن‌ها قوی‌تر است و دستهٔ دوم بیماری‌هایی هستند که زمینهٔ روان‌شناختی دارند.

۱- بیماری‌های پوستی با زمینهٔ فیزیولوژیکی

این بیماری‌ها بیش‌تر زمینه‌های فیزیولوژیکی دارند اما پژوهش‌های سایکودرماتولوژی نشان داده است که زمینه‌های روان‌شناختی نیز در این بیماری‌ها وجود دارد و می‌تواند شدت بیماری را افزایش دهد. پس سایکودرماتولوژی می‌تواند در درمان این بیماری‌ها نقش داشته باشد. بیماری‌هایی مانند:

• پسوریازیس
• آکنه
• اگزما
• کهیر
• تبخال
• آلرژی‌های پوست
• ریزش مو
• زگیل
• سوزش، خارش و درد

۲- بیماری‌هایی که زمینهٔ روان‌شناختی دارند

این گروه از بیماری‌ها که به آن اختلالات روان‌تنکردی (روان‌فیزیولوژیکی) هم می‌گویند؛ بیماری‌هایی هستند که با اضطراب یا قرار گرفتن در موقعیت‌های استرس‌زا افزایش می‌یابند. برخی از این بیماری‌ها در فهرست اختلالات روان‌شناختی کتاب DSM 5 یاد شده‌اند. فشار روانی عامل اصلی بروز چنین بیماری‌هایی است. این اختلالات توسط روان‌شناسان و روان‌پزشکان درمان می‌شوند. بیماری‌هایی مانند:

• پسوریازیس
• اختلال پوست کندن
• اختلال مو کندن
• عفونت ناشی از شست‌وشوی بیش از اندازه در اختلال وسواسی اجباری
• بیماری پوستی به دلیل اختلال ساختگی
• توهمات مرتبط با پوست و مو
• هذیان‌های مرتبط با پوست و مو

در چه شرایطی سایکودرماتولوژی برای درمان بیماری‌های پوستی کاربرد دارد؟

همان‌گونه که گفتم روان‌شناسان و روانپزشکان بر روی درمان بیماری‌های دستهٔ دوم نقش اصلی را بر عهده دارند و پزشکان پوست در این بیماری‌های نقش چندانی ندارند. اما در چه شرایطی بیماری‌های دستهٔ اول به کمک روانپزشکی پوست درمان می‌شود. در صورتی که موارد زیر در بیمار دیده شود سایکودرماتولوژیست می‌تواند به درمان فرد بپردازد. این موارد نشان می‌دهند که مشکلات فرد زمینهٔ فیزیولوژیکی و جسمانی ندارد؛ یا زمینه‌های روان‌شناختی در بروز این بیماری‌ها نقشی مهم‌تر از علت‌های فیزیولوژیکی دارند.

• هنگامی که با آشفتگی و پریشانی شدت بیماری افزایش یابد
• هنگامی که پزشک علت روشنی برای بروز بیماری پیدا نکند
• هنگامی که بیماری بدون دلیل روشن عود کند
• هنگامی که روش‌های درمان پزشکی موثر نباشد
• هنگامی که بیماری پس از یک رویداد ناگوار یا استرس‌زا پدید آمده باشد

بر پایهٔ آن‌چه گفتم بیماری‌هایی مانند آکنه، کهیر، اگزما، خارش پوست، تبخال و … ممکن است زمینهٔ روان‌شناختی داشته باشند و با کمک یک روانپزشک پوست می‌توان به درمان قطعی آن‌ها پرداخت.

پسوریازیس زمینهٔ روان‌شناختی دارد

پسوریازیس (Psoriasis) یک از بیماری‌های مزمن پوستی خودایمنی است. این بیماری هنگامی بروز پیدا می‌کند که دستگاه ایمنی بدن سیگنال‌های نادرستی می‌فرستد. این سیگنال‌ها به افزایش سرعت چرخهٔ رشد سلول‌های پوست می‌انجامد؛ در نتیجهٔ این بیماری پوست فرد دچار لکه‌های قرمز یا فلسی می‌شود. این بیماری می‌تواند زمینهٔ جسمانی، ژنتیکی یا روان‌شناختی داشته باشد. این بیماری زمینه را برای افسردگی و کاهش اعتماد به نفس فراهم می‌کند. در برخی از شرایط بیماری هنگامی عود می‌کند که فرد دچار اضطراب و پریشانی شود یا تجربه‌های تلخ و استرس‌زا داشته باشد. یافته‌های پژوهشگران نشان می‌دهد که روش‌های درمانی سایکودرماتولوژی می‌تواند در درمان پسوریازیس موثر باشد.

اختلال پوست کندن

اختلال پوست کندن یا Skin Picking Disorder اختلال‌ روانی است که آسیب جسمانی و بیماری‌های پوستی را به دنبال دارد. کسی که دچار اختلال پوست کندن است میل و گرایش شدید و پیاپی برای کندن پوست خود دارد. این پوست کندن تا جایی دنباله خواهد داشت که به بافت پوست و گوشت آسیب می‌رسد. کسانی که دچار اختلال پوست کندن هستند دچار بیماری‌های پوستی و عفونی می‌شوند. این اختلال نیازمند دارو درمانی و روان‌درمانی است پس تا هنگامی که زمینه‌های روان‌شناختی این اختلال برطرف نشود، متخصص پوست نمی‌تواند کار چندانی برای درمان عفونت پوست فرد انجام دهد. این مشکل بدون کمک سایکودرماتولوژیست درمان نمی‌شود.

اختلال مو کندن

افرادی که دچار اختلال مو کندن هستند یک میل اجباری (Compulsive) برای کندن مو در خودشان حس می‌کنند. آن‌ها به اندازه‌ای موهایشان را می‌کنند که بخشی از سرشان کم‌مو یا کچل شود. این کم مو شدن یا کچلی نیز رنج، ناراحتی و فشار روانی را برای این افراد به دنبال دارد. کسانی که دچار اختلال مو کندن هستند در زندگی روزمره، عملکرد اجتماعی و شغلی دچار مشکل اساسی می‌شوند. تا هنگامی که زمینه‌های روان‌شناختی اختلال کندن مو با دارو درمانی و روان‌درمانی درمان نشود، متخصص پوست و مو نمی‌تواند کاری برای رشد دوبارهٔ موی فرد انجام دهد. پس نخست باید با سایکودرماتولوژی به دنبال درمان مشکلات فرد باشیم.

وسواس شستن

شست‌و‌شوی بیش از اندازه یا وسواس شست‌و‌شو یکی از نمونه‌های اختلال وسواسی اجباری است. وسواس شستن و استفادهٔ بیش از اندازه از مواد شوینده و ضدعفونی‌کننده می‌تواند به پوست و موی افراد آسیب جدی برساند. این اختلال روان‌شناختی نیازمند دارو درمانی و روان‌درمانی است. تا هنگامی که روان‌شناس و روان‌پزشک باورها و رفتارهای ناکارآمد درمانجو را با رفتارها و باورهای کارآمد جایگزین نکنند، متخصص پوست و مو نمی‌تواند کاری برای بهبود عوارض جسمانی انجام دهد. این اختلال روان‌شناختی نیازمند دارو درمانی و روان‌درمانی است. روان‌پزشکی پوست برای درمان این مشکل نقش کلیدی دارد.

اختلال ساختگی

اختلال ساختگی یا Factitious Disorder یکی از اختلالات سوماتیک سمپتوم یا شبه جسمانی است. در این اختلال روانی، فرد بدون آن‌که دچار بیماری جسمانی باشد تلاش می‌کند بیمار شود. یا کسی دیگر را بیمار می‌کند. او این کار را با هدف فریب پزشکان و دیگران انجام می‌دهد. این اختلال به دو حالت بروز پیدا می‌کند. فردی را در نظر بگیرید که خودش از روی عمد به پوست یا موی خود آسیب می‌رساند تا پیش پزشک برود. این کار می‌تواند به پوست و موی فرد آسیب جدی وارد کند اما تا هنگامی که با روان‌درمانی بهبود نیابد نمی‌توان به درمان مشکلات پوست و موی او پرداخت. چون پس از هر بار بهبودی تلاش می‌کند که دوباره خود را بیمار کند و پیش پزشک برود. پس اگر پزشک بیماری داشت که با وجود انجام درمان‌های موثر باز هم بدون هیچ دلیل روشنی دچار علائم بیماری می‌شود، ممکن است که دچار اختلال ساختگی باشد. پس روانپزشکی پوست در مورد اختلالت ساختگی کاربرد دارد.

توهمات مرتبط با پوست و مو

توهم یا هالوسینیشن (Hallucination) احساس و ادراک چیزی است که وجود خارجی ندارد؛ این احساس و ادراک‌های کاذب می‌تواند در هر کدام از حواس پنج‌گانه رخ دهد. یکی از نمونه‌های این اختلال روان‌شناختی توهمات لمسی و جسمانی است که مواردی مانند احساس کاذب لمس یا حرکات در بدن را شامل می‌شود. برای نمونه فرد می‌بیند که حشرات زیر پوستش در حال حرکت هستند یا دست‌هایش در حال سوختن است. در این شرایط ممکن است فرد دست به رفتارهای آسیب‌زا بزند برای نمونه شروع به کندن پوست کند یا با چاقو پوستش را زخمی کند و … . این موارد نیازمند دارودرمانی و روان‌درمانی هستند. با کنترل توهم از سوی روان‌شناس و روان‌پزشک، متخصص پوست می‌تواند به درمان عوارض جسمانی بپردازد.

هذیان در مورد پوست و مو

هذیان یا دیلوژن (Delusion) فکر یا باور پایدار و نادرستی است که در فرد دیده می‌شود و با منطق، استدلال عقلی و شواهد همخوانی ندارد. دیلوژن یا هذیان، اختلال در محتوای فکر است. در واقع هذیان‌ها باورهای راسخ اما نادرستی هستند که از دید دیگران عجیب و باور نکردنی هستند. این حالت به خاطر ناتوانی در ادغام و تکمیل اطلاعات ادراکی تازه با اطلاعات پیشین پدید می‌آید. یکی از نمونه‌های این اختلال روانی، هذیان جسمانی است. در هذیان جسمانی فرد احساس می‌کند و باور دارد که مشکلات جسمانی ویژه‌ای دارد. برای نمونه فرض کنیم که درمانجو بر این باور است که پوستش مرده و باید آن را جدا کند. یا فکر می‌کند که مورچه‌ها در زیر پوست او در حرکت هستند. این افکار نادرست می‌تواند فرد را وادار به آسیب به پوست خود کند. آسیب‌ها می‌تواند زمینه‌ساز بیماری‌های پوستی جسمانی شود. پس تا هنگامی که با روان‌درمانی و دارو درمانی هذیان برطرف نشود، متخصص پوست نمی‌تواند مشکلات پوستی فرد را درمان کند.

درمان به روش سایکودرماتولوژی چگونه انجام می‌شود؟

درمان بیماری‌های پوستی با بهره‌گیری از روانپزشکی پوست با دو فرایند انجام می‌گیرد:

۱- دارو درمانی

۲- روان‌درمانی

دارو درمانی در سایکودرماتولوژی

دارو درمانی توسط روانپزشک انجام می‌شود. برای درمان این بیماری‌های پوستی روانپزشکان به تجویز داروهای ضد اضطراب می‌پردازند. از سوی دیگر اگر بیماری‌های پوستی زمینهٔ جسمانی و فیزیولوژیکی داشته باشند باید تعاملی سازنده میان روانپزشک و متخصص پوست وجود داشته باشد تا درمان موثرتر شود.

روان‌درمانی در سایکودرماتولوژی

روان‌شناسان روش‌های گوناگون روان‌درمانی به ویژه درمان شناختی رفتاری (CBT) و هیپنوتیزم‌درمانی را در سایکودرماتولوژی به کار می‌برند. روش‌های روان‌درمانی روی افکار، احساسات، باورها، هیجانات و رفتارهای ناکارآمد و منفی فرد تمرکز دارند. با تغییر این موارد و جایگزین شدن آن‌ها با افکار و رفتارهای کارآمد و مثبت بخش مهمی از مشکلات پوستی فرد نیز بهبود می‌یابد. هم‌چنین روان‌شناسان در کنار روش‌های روان‌درمانی به درمانجویان سفارش می‌کنند که از مدیتیشن، یوگا و تغییر سبک زندگی را دربرنامهٔ خود داشته باشند.

همان‌گونه که گفته شد برخی از بیماری‌های پوستی زمینه‌های روان‌شناختی دارند و برای درمان آن‌ها باید پیش روان‌شناس و روانپزشک رفت پس در برخورد با این بیماری‌ها پزشکان متخصص پوست و مو نمی‌توانند درمان خاصی انجام دهند. اما دربارهٔ بیماری‌هایی که زمینهٔ جسمانی قوی‌تری دارند (مانند آکنه، کهیر، تبخال و …) هنوز میان پژوهشگران اختلاف نظر وجود دارد. برخی بر این باورند که سایکودرماتولوژی هنوز شاخه‌ای نوپاست و نمی‌تواند درمان موثری برای این دسته از بیماری‌ها داشته باشد. آن‌چه روشن است رشد و توسعهٔ دانش در چند دههٔ گذشته شتابی شگفت‌انگیز داشته است. پس باید ببینیم در آینده چه رخ خواهد داد و یافته‌های پژوهشگران و آزمایش‌هایشان به کجا خواهد رسید.