توهم یا هالوسینیشن تجربه‌های ادراکی و حسی کاذبی است که ممکن است یک فرد در حواس پنج‌گانه به آن دچار شود. کسانی که دچار توهم هستند چیزهایی را می‌بینند یا می‌شنوند که وجود خارجی ندارند و دیگران وجود این موارد را رد می‌کنند. توهمات یکی از مهم‌ترین نشانه‌های اختلالات روان‌پریشی است. در این نوشته شما را با توهمات و روش‌های درمان آن آشنا خواهم کرد.
توهم یا هالوسینیشن (Hallucinations)
توهم یا هالوسینیشن (Hallucination) احساس و ادراک چیزی است که وجود خارجی ندارد؛ این احساس و ادراک‌های کاذب می‌تواند در هر کدام از حواس پنج‌گانه رخ دهد. برای نمونه فرد صداهایی را می‌شنود یا چیزهایی را می‌بیند که وجود خارجی ندارند که فرد دیگری نمی‌تواند آن‌ها ببیند یا بشنود. هالوسینیشن‌ها در چارچوب برخی از حالت‌های پاتولوژیکی (جسمانی و روانی) بروز پیدا میکند و یکی از نشانه‌های اختلالات روانی هستند. در طیف اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات سایکوتیک، از توهمات به عنوان یکی از نشانه‌های مهم وجود اختلال روانی یاد می‌شوند. هم‌چنین می‌تواند در اختلال افسردگی سایکوتیک، دوقطبی هم بروز پیدا کند. از سوی دیگر ناهنجاری‌های عصبی، آسیب‌های مغزی، بیماری‌ها و مصرف مواد مخدر می‌تواند فرد را دچار هالوسینیشن کند. نکتهٔ مهم دربارهٔ توهم‌ها این است که با واقعیت در تضاد هستند و فرد نمی‌تواند شواهد ردکننده‌ای که دیگران بیان می‌کنند را بپذیرد. رایج‌ترین توهماتی که افراد به آن دچار می‌شوند توهم دیداری و شنیداری است.
تفاوت توهم و خطای ادراک چیست؟
خطای ادراک، تحریفی است که در بخش دیداری انسان بروز پیدا میکند و در همهٔ افراد مشترک است. برای نمونه هنگامی که سوار هواپیما و در آسمان هستیم چیزهایی که روی زمین است را کوچک‌تر از اندازهٔ واقعیشان می‌بینیم؛ یا دیدن سراب. این موارد در همهٔ افراد یکسان است و نمی‌توانیم این خطاها را به عنوان توهم در نظر بگیریم. ما نسبت به بروز خطای ادراکی بینش داریم. اما در توهم، فرد نمی‌تواند بین ادراک‌های واقعی و کاذب تفاوتی را حس کند چون در این حالت فرد فاقد بینش است.
هم‌چنین بخوانید: پاریدولیا، یک خطای ادراکی جالب
تفاوت توهم و هذیان چیست؟
بسیاری از افراد توهم و هذیان را یک چیز می‌دانند اما چنین نیست. توهم و هذیان با هم متفاوت هستند. توهم، ادراک حسی اشتباه از محرکی است که وجود ندارد. برای نمونه فرد چیزی را می‌بیند یا می‌شنود که دیگران نمی‌توانند آن را ببینند یا بشنوند. اما هذیان یک باور یا فکر پایدار و نادرست است که فرد آن را پذیرفته و با واقعیت همخوانی ندارد. این باورها و افکار با استدلال منطقی و شواهد قابل تأیید نیست. شباهت دیلوژن و هالوسینیشن در این است که هر دو از نشانه‌های روان‌پریشی هستند؛ و فرد را از واقعیت جدا می‌کنند به گونه‌ای که توان پذیرش واقعیت را ندارد. پس در هر دو حالت فرد بینش ندارد.
برای آن‌که روان‌شناسان بتوانند هنگام جلسهٔ مصاحبهٔ بالینی تفاوت این دو را از هم شناسایی کنند این نمونه را در نظر بگیریم. فرض کنید درمانجو برای درمان پیش روان‌شناس آمده است. او گزارش میکند که در رگ‌هایم به جای خون، سیمان ریخته‌اند یا این‌که رگ‌هایم بیش از اندازه داغ است. اگر درمانجو در توضیحاتش بگوید که داغی رگ‌‌هایش را حس میکند و دستش می‌سوزد؛ یعنی او از نظر ادراک حسی، درگیر و دچار توهم شده است. اما اگر بگوید که حس نمی‌کند اما چنین فکر و باوری دارد به این معنی است که او دچار هذیان شده است.
هم‌چنین بخوانید: هذیان چیست؟
علت بروز توهم یا هالوسینیشن چیست؟
با وجود پژهش‌های گسترده‌ای که در زمینهٔ هالوسینیشن‌ها انجام گرفته است، هنوز هم دلیل اصلی شکل‌گیری آن روشن نیست. عوامل گوناگون ژنتیکی، فیزیولوژيکی، روانی و اجتماعی، در پیدایش و تقویت توهمات نقش دارند. آسیب‌های مغزی و مصرف مواد مخدر می‌تواند زمینه‌ساز پیدایش توهمات در فرد شود. کسانی که مواد مخدر یا داروهای روان‌گردان مصرف می‌کنند بیش از دیگران در خطر دچار شدن به توهمات هستند. بروز توهم‌ها در برخی از افراد با پایان دادن به مصرف ماده و ترک آغاز می‌شود. پژوهش‌ها نشان داده است که عوامل ژنتیکی می‌تواند در انتقال هالوسینیشن به افراد موثر باشد. در نتیجه کسانی که والدینشان دچار اخلالات روان‌پریشی باشند ممکن است به توهمات دچار شوند.
انواع توهم یا هالوسینیشن (Hallucinations)
توهم انواع گوناگون دارد اما توهم شنیداری و دیداری بیش از دیگر انواع آن رخ می‌دهد. مهم‌ترین توهم‌ها چنین است:
- توهم شنیداری (Auditory Hallucinations)
- توهم دیداری (Visual Hallucinations)
- توهم چشایی (Gustatory Hallucinations)
- توهم بویایی (Olfactory Hallucinations)
- توهم لمسی یا جسمانی (Tactile or Somatic Hallucinations)
- توهم دستور (Command Hallucinations)
توهم شنیداری چیست؟
رایج‌ترین توهم‌ها شنیداری هستند که در حدود ۷۰٪ از کسانی که دچار روان‌پریشی هستند دیده می‌شود. توهمات شنیداری بیشتر به صورت صداهای بیرونی هستند که با فرد گفت‌و‌گو می‌کنند. گاهی هم دو یا چند صدا هستند که با هم گفت‌و‌گو می‌کنند؛ یا فرد صدای کسی را می‌شنود که در حال سخن گفتن دربارهٔ افکار اوست. در همهٔ توهمات شنیداری این صدا با صدای افکار خود فرد کاملاً متفاوت است و به صورت جداگانه درک می‌شود. هالوسینیشن شنیداری محدود به صدای انسانی نمی‌شود. این هالوسینیشن‌ها می‌تواند صدای آهنگ، راه رفتن، تق تق و … هم باشد. توهمات شنیداری ممکن است به دلایل زیر رخ دهد:
- مشکلات شنوایی، آسیب به گوش
- طیف اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات سایکوتیک
- اختلال دوقطبی
- اختلال شخصیت مرزی
- اختلال استرس پس از سانحه
- اختلالات خواب
- آسیب‌های مغزی
- اعتیاد به مواد مخدر یا قطع مصرف
- داروهای توهم‌زا و روان‌گردان
توهم دیداری چیست؟
دومین هالوسینیشن مهم توهمات دیداری هستند. در این حالت فرد چیزهایی می‌بیند که وجود خارجی ندارند و دیگران توانایی دیدن آن‌ها را ندارند. این توهمات به شیوه‌های گوناگون رخ می‌دهند. ممکن است حالت عمومی داشته باشند. برای نمونه فرد رنگ‌ها، شکل‌ها یا انسان‌هایی را می‌بیند که وجود خارجی ندارند؛ یا ممکن است فرد دچار هالوسینیشن ویژه باشد. یعنی فرد یک انسان خاص (مانند همسر، برادر، فرزند و…) را می‌بیند که فوت شده یا کیلومترها از او فاصله دارد. یا ممکن است حشراتی را ببیند که روی پوستش راه می‌روند. یا موجوداتی فرازمینی، ارواح و حیوانات ترسناک را می‌بیند. توهمات دیداری ممکن است به دلایل زیر رخ دهد:
- مشکلات بینایی، آسیب قشر بینایی، کم‌بینایی و …
- آسیب‌های مغزی به ویژه در ناحیه‌های مرتبط با بینایی
- اختلال اسکیزو افکتیو
- طیف اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات سایکوتیک
- افسردگی
- اختلال دوقطبی
- دلیریوم (شامل عفونت‌ها، مصرف مواد مخدر و ترك مصرف یا مشکلات جسمانی و مغزی)
- دمانس یا زوال عقل
- بیماری پارکینسون
- تشنج و صرع
- میگرن
- ضایعات و تومورهای مغزی
- مشکلات خواب
- داروهای توهم‌زا و روان‌گردان
- مشکلات متابولیسم
- بیماری کروتزفلد جاکوب (Creutzfeldt-Jakob)
توهم چشایی چیست؟
هالوسینیشن چشایی زمانی پدید می‌آید که فرد مزهٔ غیر عادی حس کند. برای نمونه مزهٔ غذاها برای فرد تغییر میکند. در دهانش مزهٔ خون حس میکند. توهم چشایی ممکن است به دلایل زیر رخ دهد:
- آسیب‌های مغزیو عصبی
- ناهنجاری در لوب گیجگاهی
- بیماری‌های سینوس
- صرع
- طیف اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات سایکوتیک
توهم بویایی چیست؟
توهماتی هستند که حس بویایی را درگیر می‌کنند. فرد ممکن است این بوها را در پیرامونش حس کند یا احساس کند بدنش این بو را می‌دهد. این بوها می‌توانند زننده و ناخوشایند (مانند بوی گاز، مدفوع، زباله) یا خوشایند (مانند بوی عطر و گل) باشد. هالوسینیشن بویایی ممکن است به دلایل زیر رخ دهد:
- عفونت بینی
- پولیپ بینی
- مشکلات دندان‌پزشکی
- میگرن
- آسیب‌دیدگی سر
- تشنج
- سکتهٔ مغزی یا تومورهای مغزی
- عوارض ناشی از شیمی‌درمانی برای سرطان
- اعتیاد به مواد مخدر یا قطع مصرف
- طیف اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات سایکوتیک
توهم لمسی یا جسمانی چیست؟
توهمات لمسی و جسمانی مواردی مانند احساس کاذب لمس یا حرکات در بدن را شامل می‌شود برای نمونه فرد حس میکند که حشرات زیر پوستش در حال حرکت هستند یا دست‌هایش در حال سوختن است. یا این‌که اندام‌های داخلی یا بیرونی بدنش در حال تغییر حالت هستند. یا یک فشار شدید روی مغزش حس میکند انگار که مغزش در حال بزرگ شدن است. هالوسینیشن جسمانی و لمسی ممکن است به دلایل زیر رخ دهد:
- اختلال اسکیزو افکتیو
- طیف اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات سایکوتیک
- داروهایی که شما را توهم می کنند
- دلیریوم
- اعتیاد به مواد مخدر و الکل یا قطع مصرف
- بیماری آلزایمر
- دمانس یا زوال عقل
- بیماری پارکینسون
توهم دستور یا توهم فرمان چیست؟
توهم فرمان، هالوسینیشن به صورت دستورات است؛ این هالوسینیشن‌ها می توانند به صورت شنوایی یا ذهنی باشند. هالوسینیشن دستور تا حدودی همانند هالوسینیشن شنیداری است. در این حالت شنیداری، فرد صدایی را می‌شنود که به او دستور انجام کارهایی را می‌دهد. این صدا می‌تواند از بیرون شنیده شود یا از درونش به او دستور دهد. و در حالت ذهنی ممکن است چیزی از درون ذهن او و افکارش فرمان انجام کار را بدهد. این دستورات می‌توانند مثبت یا منفی باشند. در حالت منفی ممکن است فرد به خودش یا دیگران آسیب برساند. هالوسینیشن دستور ممکن است به دلایل زیر رخ دهد:
- مشکلات شنوایی، آسیب به گوش
- طیف اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات سایکوتیک
- اختلال دوقطبی
- اختلال شخصیت مرزی
- اختلال استرس پس از سانحه
- اختلالات خواب
- آسیب‌های مغزی
- اعتیاد به مواد مخدر یا قطع مصرف
- داروهای توهم‌زا و روان‌گردان
تشخیص هالوسینیشن چگونه انجام می‌شود؟
شناسایی هالوسینیشن با بررسی از سوی روان‌شناس و روان‌پزشک انجام می‌شود. این شناسایی به کمک مصاحبهٔ بالینی با فرد و گزارشی که نزدیکان و آشنایانش دربارهٔ او می‌کنند قابل انجام است. هم‌چنین برخی از آزمایش‌ها و آزمون‌ها می‌تواند به ما در شناسایی این مشکل کمک کند. برای نمونه الکتروانسفالوگرام یا EEG، الگوهای غیر طبیعی فعالیت الکتریکی در مغز را بررسی میکند. با این بررسی می‌توانیم توهم ناشی از تشنج یا صرع را شناسایی کنیم. هم‌چنین MRI به ما کمک میکند تا مشکلات مغزی که ممکن است فرد را دچار هالوسینیشن نماید شناسایی نماییم.
درمان توهم یا هالوسینیشن چگونه انجام می‌شود؟
برای درمان توهم‌ها نیازمند دارو درمانی و روان‌درمانی هستیم. اما پیش از آن‌که بخواهیم به درمان فرد بپردازیم باید ببینیم که این هالوسینیشن‌ها نشانهٔ کدام اختلال روان‌شناختی است. همان‌گونه که گفته شد توهم‌ها می‌توانند نشانه‌ای برای برخی از اختلالات روانی به ویژه طیف اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات سایکوتیک باشند. پس از شناسایی درست می‌توانیم به درمان فرد با دارو درمانی و روان‌درمانی بپردازیم. برای درمان این مشکلات داروهای ضد روان‌پریشی تجویز می‌شود. هم‌چنین به کمک درمان شناختی رفتاری، طرحواره درمانی و روانکاوی می‌توانیم فرآیند روان‌درمانی فرد را به انجام برسانیم.
اگر مدتی طولانی دچار توهمات دیداری باشیم و حالا مدتی باشد که توهمات دیداری از بین رفته باشن باید هم چنان به پزشک مراجعه کرد ؟
بله
من چند هفته ای هست با درد خیلی آزاردهنده و سوزناک همراه هستم بهم گفتند که اختلال دو قطبی دارم خواستم بدونم آیا این اختلال ربطی به این درد های من که در سرتاسر بدنم حس میشه هم داره؟
این درد ها یکی دو دقیقه طول میکشه حالت سوزش و گز گز ایجاد میکند
ممنون میشم راهنماییم کنید
درد در چه ناحیه‌ای؟ نخست باید بررسی جسمانی از سوی پزشک انجام بشه اگر ریشه جسمانی نداشت زمینهٔ روان‌شناختی داره و می‌تونه مربوط به برخی از اختلالات روان‌شاختی باشه
سلام یه سوالی داشتم من چند وقتی است احساس می کنم حرف ثبتی و حرفهایی آرام در گوش صحبت کردن احساس می کنم همسایه طبقه پایین کاملا واضح می فهمد و واکنش نشان می دهد این واقعیت دارد جواب من را بدهید ممنون میشم
اید پیش روان‌شناس بروید نیاز به مصاحبه بالینی است
سلام من مدتی است که هر صحبت حرفی در گوش صحبت کردن.یا تو دلم حرفی میزنم همسایه پایین واضح میفهمد و واکنش نشان می دهد یا صحبت من را برای کس دیگر �رار میکند اگر جواب من را بدهید ممنون می شوم و شب ها احساس می کنم صدای هندسفری فیلم بیرون می رود و تغییر پایین می شنوند چون با بلند بودن صدای هندزفری صدای پا احساس می کنم بیدار شدن از خواب آیا واقعیت دارد ممنون از جواب من را بدهید
باید پیش روان‌شناس بروید نیاز به مصاحبه بالینی است
تفاوت‌های اصلی بین توهم و هذیان عبارتند از:
– توهم باور ثابت و نادرستی است که با وجود شواهد مخالف همچنان به آن پایبندی می‌شود، در حالی که هذیان درک چیزی است که وجود ندارد یا درک نادرست چیزی که وجود دارد.
– توهم‌ها باورهای غیرمنطقی هستند که معمولاً شامل تفسیرهای نادرست از ادراکات و تجربیات می‌شوند، در حالی که هذیان‌ها تجربیات حسی کاذب مانند دیدن، شنیدن، چشیدن، بوییدن یا لمس چیزهایی هستند که واقعاً وجود ندارند.
– افرادی که توهم دارند، نسبت به غیرمنطقی بودن باورهایشان بینش ندارند و اصرار دارند که باورشان درست است، اما افرادی که هذیان دارند ممکن است آگاهی داشته باشند که آنچه ادراک می‌کنند واقعی نیست.
– توهم‌ها معمولاً الگوی مفهومی قابل فهمی دارند که با زندگی فرد مرتبط است، در حالی که هذیان‌ها اغلب پراکنده و بی‌نظم هستند.
– توهم‌ها با هوش و سابقه فرد سازگار نیستند، در حالی که هذیان‌ها لزوماً نشانه‌ی هوش پایین نیستند.
– توهم‌ها چارچوب مفهومی قوی و ثابتی دارند که تغییرناپذیر است، در حالی که هذیان‌ها احتمالاً موقتی و گذرا هستند.
– توهم‌ها ممکن است عجیب یا غیرعجیب باشند، اما هذیان‌ها همیشه عجیب هستند.
– توهم در بیشتر اختلالات روان‌پریشی رخ می‌دهد اما هذیان ممکن است بدون توهم رخ دهد.
بنابراین، به طور خلاصه، توهم‌ها باورهای نادرست هستند در حالی که هذیان‌ها درک‌های حسی کاذب می‌باشند. توهم‌ها نشانه‌ی خطای تفکرند در حالی که هذیان‌ها تحریف در ادراک حسی می‌باشند.