آشنایی با اختلال سلوک و درمان آن

اختلال سلوک یکی از سخت‌ترین و پیچیده‌ترین مشکلاتی است که ممکن است کودکان و نوجوانان به آن دچار شوند. این اختلال رفتاری نه تنها خودِ افراد را به دردسر می‌اندازد بلکه والدین را نیز با چالش‌های گوناگون روبه‌رو می‌کند. این کودکان نه تنها با والدین و اعضای خانواده سر ناسازگاری دارند بلکه در محیط بیرون از خانه نیز دست به رفتارهای پرخطر مانند خشونت فیزیکی، دزدی، آسیب به اموال دیگران و کارهایی از این دست می‌کنند. در این نوشته شما را با این اختلال روانی و روش‌های درمان آن آشنا خواهم کرد.

اختلال سلوک چیست؟

اختلال سلوک (Conduct Disorder) یکی از اختلالات اخلال‌گرانه است که در کودکان و نوجوانان بروز پیدا می‌کند. این اختلال رفتاری با رفتارهای ضد اجتماعی و ناهنجاری مانند خشونت کلامی و فیزیکی، دروغگویی و فریبکاری، آسیب رساندن به حیوانات و انسان‌ها، زورگویی، فرار از مدرسه، مصرف الکل، دخانیات و … شناخته می‌شود. این اختلال اگر درمان نشود با گذشت زمان به اختلال شخصیت ضد اجتماعی تغییر شکل می‌دهد. در چنین شرایطی درمان اختلال بسیار دشوارتر می‌شود.

نشانه‌های سلوک یا CD

نشانه‌های اصلی اختلال سلوک در ۴ گروه طبقه‌بندی می‌شوند. و ویژگی اصلی این نشانه‌ها رفتارهای ناهنجار پیاپی و مکرر است. این ۴ گروه عبارتند از:

• پرخاشگری و رفتارهای خشونت‌آمیز
• خرابکاری و تخریب اموال دیگران
• دروغگویی، فریبکاری، کلاهبرداری و دزدی
• قانون‌شکنی

علل پیدایش اختلال سلوک یا CD

عوامل گوناگونی در بروز اختلال سلوک نقش دارند که مهم‌ترین این عوامل عبارتند از:

• آسیب‌های مغزی
• رویدادهای تروماتیک یا آسیب‌زا
• عوامل ژنتیکی و وراثت
• عوامل فیزیولوژیکی
• شیوهٔ فرزندپروری نادرست
• خشونت خانگی در کودکی و نوجوانی
• ناکامی در مدرسه و تحصیل
• مشکلات اجتماعی
• اختلال ADHD

نشانه‌ها و معیارهای DSM 5 برای اختلال سلوک

A: مجموعه‌ای از رفتارهای پایدار و تکراری که در آن‌ها حقوق اولیهٔ دیگران، هنجارها یا قوانین اصلی و متناسب با سن افراد زیر پا گذاشته می‌شوند و این وضعیت را موارد زیر نشان می‌دهند: دست کم ۳ مورد از ۱۵ مورد زیر، از هر یک از ۴ بخش زیر در ۱۲ ماه گذشته وجود داشته‌اند و حداقل یکی از معیارها در ۶ ماه گذشته دیده شده است.

پرخاشگری به مردم و حیوانات

۱- معمولاً فرد به دیگران زور می‌گوید و قلدری می‌کند، آن‌ها را تهدید می‌نماید یا می‌ترساند تا آن‌ها را مجبور کند که کاری را که می‌خواهد انجام دهند.

۲- معمولاً برای دعوا و درگیری فیزیکی پیش‌دستی می‌کند و آغازگر دعواست.

۳- برای آسیب زدن به دیگران از وسایل خطرناک مانند چوب، چاقو، اسلحه، سنگ و … استفاده می‌نماید.

۴- نسبت به دیگران بی‌رحمی فیزیکی می‌کند.

۵- نسبت به حیوانات خشونت فیزیکی دارد.

۶- هنگام برخورد چهره به چهره و درگیری شخصی با یک قربانی اقدام به دزدی از او کرده است. برای نمونه کیف‌قاپی، زورگیری یا سرقت مسلحانه کرده است یا به هر روشی اموال دیگران را به دست آورده است.

۷- کسی را به زور مجبور به رابطهٔ جنسی کرده است.

تخریب اموال

۸- از روی عمد و با هدف آسیب جدی، جایی یا چیزی را آتش زده است.

۹- به طور عمدی اموال دیگران را تخریب کرده یا آسیب زده است (به جز آتش زدن).

دزدی یا شیادی

۱۰- به قصد دزدی و با استفاده از زور به خانه، ساختمان یا خودروی کسی وارد شده است. استفاده از زور فقط به معنی نیروی فیزیکی نیست بلکه باز کردن قفل در خانهٔ مردم نیز استفاده از زور به شمار می‌رود چون نیاز به زحمت دارد.

۱۱- برای این‌که چیزی به دست آورد یا دیگران لطفی در حقش کنند و یا برای فرار از مسئولیت، دروغ می‌گوید یا فریب می‌دهد.

۱۲- کالاهای نسبتاً گران و باارزش دزدیده است. برای نمونه دزدی کردن از مغازه‌ها و فروشگاه‌ها بدون استفاده از زور، بدون این‌که قفلی را باز کند یا دری را بشکند و وارد شود. یا تقلب و جعل اسکناس یا اسناد.

نقض جدی قوانین

۱۳- با وجود ممنوعیت از سوی والدین، پیش از ۱۳ سالگی شب‌ها تا دیروقت به خانه نمی‌آید یا اصلاً نمی‌آید.

۱۴- هنگامی که در خانهٔ والدین یا جانشین والدین زندگی می‌کند؛ حداقل دو بار شبانه از خانه فرار کرده است. یا حداقل یک‌بار فرار کرده و برای مدتی طولانی بازنگشته است.

۱۵- معمولاً از مدرسه غیبت غیر موجه می‌کند و این کار را پیش از ۱۳ سالگی آغاز کرده است.

B: رفتار نامطلوب یاد شده باعث می‌شود که فرد در عملکرد فردی، اجتماعی، خانوادگی، تحصیلی و … دچار نابسامانی شود به طوری که از لحاظ بالینی معنادار و نیاز به رسیدگی داشته باشد.

C: اگر فرد حداقل ۱۸ ساله است نباید معیارهای اختلال شخصیت ضد اجتماعی را داشته باشد. پس در صورتی که نشانه‌های اختلال شخصیت ضد اجتماعی توضیح بهتری برای مشکلات فرد باشد نمی‌توانیم او را دچار اختلال سلوک بدانیم.

انواع فرعی اختلال سلوک یا Conduct Disorder

• کودکی: فرد پیش از ۱۰ سالگی دست کم یکی از سمپتوم‌های اختلال سلوک را نشان می‌دهد.
• نوجوانی: فرد تا پیش از ۱۰ سالگی هیچ نشانه‌ای از اختلال سلوک را ندارد.
• نامشخص: نشانه‌ها و معیارهای مورد نیاز برای تأیید اختلال سلوک در فرد دیده می‌شود. اما اطلاعات کافی در دسترس نیست تا بفهمیم که آیا پیش از ۱۰ سالگی آغاز شده است یا پس از آن.

درمان اختلال سلوک

اختلال سلوک به کمک روان‌درمانی و دارو درمانی درمان می‌شود. شیوهٔ درمان بستگی به نشانه‌ها، سن و شدت اختلال در فرد دارد. به طور کلی داروها نقش کنترل‌کننده دارند و درمان اصلی با روان‌درمانی انجام می‌شود. پس برای درمان این اختلال روانی باید نخست فرد پیش روان‌شناس برده شود و در صورتی که نیاز به دارو درمانی نیز باشد، روان‌شناس وی را پیش روان‌پزشک می‌فرستد تا فرآیند دارودرمانی نیز سپری شود.

دارودرمانی اختلال سلوک

هنوز داروی ویژه‌ای برای اختلال سلوک در دسترس نیست. اما در برخی شرایط داروهای ADHD برای بهبود فرد تجویز می‌شود. ریسپریدون نیز یکی از داروهای ضد روان‌پریشی است که روان‌پزشکان ممکن است برای درمانجو تجویز نمایند. این دارو بیش‌تر هنگامی تجویز می‌شود که فرد به روان‌درمانی جهت کاهش پرخاشگری و خشم واکنش مثبتی نشان نداده است. هم‌چنین تجویز داروهای SSRI با هدف کاهش تحریک‌پذیری انجام می‌گیرد.

روان‌درمانی اختلال سلوک

روان‌درمانی کسانی که دچار سلوک هستند بسیار دشوار است. چون این افراد نسبت به درمان مقاومت دارند و بر این باورند که مشکلی ندارند، و این دیگران هستند که مشکل دارند. بهترین روش‌های روان‌درمانی سلوک عبارتند از: روانکاوی، طرحواره درمانی، درمان شناختی – رفتاری، خانواده‌درمانی و گروه‌درمانی. از آن‌جایی که این افراد نسبت به درمان و روان‌شناس مقاومت دارند فرآیند روان‌درمانی به کندی سپری می‌شود و ممکن است ماه‌ها و حتی سال‌ها به طول بیانجامد. اما این اختلال قابل درمان است.

ما در گروه آقای روان‌شناس آمادهٔ راهنمایی و کمک به کسانی که از سلوک رنج می‌برند هستیم. با ما گفت‌و‌گو نمایید.

FAQ – پرسش و پاسخ دربارهٔ اختلال سلوک