نیکوتین یکی از اعتیادآورترین موادی است که بسیاری از مردم به طور روزمره آن را مصرف می‌نمایند. نیکوتین به صورت سیگار، سیگار برگ، تنباکوی قلیان، تنباکوی جویدنی، پودری، مکیدنی و توتون پیپ مصرف می‌شود. مصرف پیاپی دخانیات چیزی فراتر از یک عادت نادرست است بلکه به یکی از اختلالات اعتیادی به نام اختلال مصرف تنباکو به شمار می‌رود. در این نوشته شما را با اختلال مصرف تنباکو آشنا خواهم کرد.
اختلال مصرف تنباکو چیست؟
اختلال مصرف تنباکو (Tobacco Use Disorder) یکی از اختلالات اعتیادی و مرتبط با مواد است. کسانی که دچار این اختلال روان‌شناختی هستند وابستگی فیزیولوژیکی و روانی به مصرف دخانیات دارند. پس نام این اختلال مربوط به مصرف تنباکوی قلیان نیست و هر گونه دخانیات مانند سیگار، تنباکو، پیپ و … را دربرمی‌گیرد. مادهٔ موثر در دخانیات نیکوتین است این ماده نوعی محرک است که ضربان قلب و فشار خون را افزایش می‌دهد و مصرف کوتاه‌مدت آن تسکین‌بخش و آرام‌کننده است. در نظرسنجی‌های انجام شده از مصرف‌کنندگان دخانیات مشخص گردید که مصرف‌کنندگان، با کشیدن سیگار احساس آرامش می‌کنند و می‌توانند بر شرایط‌هایی مانند خشم و اندوه کنترل بیش‌تر داشته باشند. اما یافته‌های پژوهشگران نشان داده است که استفادهٔ درازمدت دخانیات باعث اعتیاد و بروز بیماری‌های جسمانی و روانی در فرد می‌شود.
مشکلات جسمانی ناشی از مصرف دخانیات و تنباکو
مصرف دخانیات به هر شکل عوارض جبران‌ناپذیر جسمانی به همراه دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- بروز انواع سرطان به ویژه سرطان ریه، سرطان خون و سرطان دهان
- فشار خون و سکتهٔ قلبی
- مشکلات ریوی، برونشیت مزمن و آمفیزم
- مشکلات پوستی
- ضعف جسمانی و پیری زودرس
مشکلات روانی ناشی از مصرف دخانیات و تنباکو
- اعتیاد و وابستگی به دخانیات
- استرس و اضطراب
- کاهش تمرکز حواس
- بی‌خوابی
- بی‌اشتهایی
- مشکلات در روابط میان‌فردی
نشانه‌ها و معیارهای DSM 5 برای اختلال مصرف تنباکو
در کتاب DSM 5 نشانه‌های تشخیصی اختلال مصرف تنباکو یاد شده است. این نشانه‌ها عبارتند از:
فرد الگوی مصرف مشکل‌زا در خصوص دخانیات دارد. این الگوی ناسالم از نظر بالینی هم به نابسامانی و رنج شدید می‌انجامد. این رنج شخصی یا نقص در عملکرد به اندازه‌ای شدید است که فرد نیاز به رسیدگی بالینی دارد. و با حالات زیر مشخص می‌شود:
۱- فرد معمولاً بیش‌تر از مقداری که در ابتدا می‌خواسته مصرف کند اقدام به مصرف تنباکو می‌نماید.
۲- همیشه آرزو دارد که میزان مصرف دخانیات را کاهش دهد یا مصرفش را تحت کنترل درآورد. یا چند بار برای رسیدن به این هدف تلاش کرده اما ناموفق بوده است.
۳- فرد زمان زیادی را برای به دست آوردن دخانیات، مصرف یا از بین بردن آثار سوء ناشی از مصرف ماده صرف می‌نماید.
۴- به شدت هوس می‌کند که تنباکو یا دخانیات مصرف نماید.
۵- مصرف پیاپی دخانیات باعث می‌شود که فرد نتواند به وظایف خود در خانه، مدرسه یا محل کارش به درستی عمل نماید. برای نمونه پیاپی در محل کار میزش را ترک می‌نماید تا سیگار بکشد.
۶- با وجود مشکلات پیاپی که در روابط میان‌فردی یا روابط اجتماعی به دلیل مصرف نیکوتین برای فرد به وجود آمده باز هم به مصرف دخانیات ادامه می‌دهد.
۷- فعالیت‌های فردی، اجتماعی، شغلی یا سرگرمی را به خاطر مصرف دخانیات رها می‌کند یا از میزان آن‌ها می‌کاهد.
۸- به طور پیاپی در شرایطی دخانیات مصرف می‌نماید که ممکن است از نظر جسمانی خطرات جبران‌ناپذیری برای فرد به همراه داشته باشد. برای نمونه سیگار کشیدن در رختخواب.
۹- او می‌داند که مصرف دخانیات باعث بروز مشکل جسمانی یا روانی در او شده است و با ادامه مصرف شدت می‌یابد اما با این حال باز هم به مصرف دخانیات ادامه می‌دهد.
۱۰- سندرم تحمل در فرد وجود دارد که با یک یا هر دو مورد زیر نشان داده می‌شود:
الف- برای رسیدن به لذت مطلوب یا تخدیر، به میزان بیش‌تری از دخانیات نیازمند است.
ب- مصرف دخانیات به یک مقدار معین و همیشگی تأثیر کم‌تری روی او دارد.
۱۱- سندرم پرهیز در فرد وجود دارد و با یک یا هر دو مورد زیر نشان داده می‌شود:
الف- فرد معیارهای مورد نیاز سندرم پرهیز از تنباکو (معیارهای A و B) را دارد.
ب- برای جلوگیری از نشانه‌های سندرم پرهیز از تنباکو دخانیات مصرف می‌نماید.
اسپسیفایر اختلال مصرف تنباکو بر پایهٔ شدت
خفیف: حضور ۲ یا ۳ نشانه از موارد یاد شده در بالا
متوسط: حضور ۴ تا ۵ نشانه از موارد یاد شده در بالا
شدید: حضور حداقل ۶ نشانه از موارد یاد شده در بالا
نشانه‌ها و معیارهای DSM 5 برای سندرم پرهیز از تنباکو
A: فرد هر روز و حداقل برای چند هفته تنباکو یا دخانیات مصرف کرده است.
B: فرد به طور ناگهانی مصرف دخانیات را قطع می‌کند یا از میزان مصرفش می‌کاهد و ۲۴ ساعت پس از این کار حداقل ۴ مورد از نشانه‌های زیر در وی دیده می‌شود:
۱- تحریک‌پذیری، خشم یا اعصاب خردی
۲- اضطراب
۳- مشکل تمرکز حواس
۴- بی‌اشتهایی
۵- بی‌قراری
۶- خلق افسرده
۷- بی‌خوابی یا اینسومنیا
C: نشانه‌ها و معیارهای یا شده در مورد B باعث بروز نابسامانی، پریشانی و رنج شدید در زمینه‌های گوناگون زندگی از جمله خانوادگی، شغلی، اجتماعی و … شده‌اند.
D: نشانه‌ها و سمپتوم‌ها با یک بیماری جسمانی یا یک اختلال روان‌شناختی دیگر (مانند مسمومیت یا پرهیز از مصرف ماده‌ای دیگر) قابل توجیه نباشد. پس اگر این نشانه‌ها به دلیل یک بیماری جسمانی یا روان‌شناختی دیگر قابل توجیه باشد نمی‌توانیم فرد را دچار سندرم پرهیز از تنباکو بدانیم.
