الکل و نوشیدنی‌های الکلی همیشه در سراسر جهان هوادار داشته و خواهد داشت. نوشیدن الکل پیشینه‌ای هزاران ساله دارد. مردم از دیرباز در هنگام شادمانی، الکل می‌نوشیدند تا شادمان‌تر شوند؛ و در هنگام اندوه و ناامیدی نیز می‌نوشیدند تا رنج و ناراحتی را کاهش دهند و حس بهتری داشته باشند. اما به خاطر دسترسی آسان برخی افراد دچار وابستگی به نوشیدنی‌های الکی می‌شوند. در این شرایط فرد دچار اعتیاد به الکل می‌شود. در این نوشته شما را با اختلال مصرف الکل، عوامل موثر و راهکارهای درمانی آشنا خواهم کرد.
اعتیاد به الکل یا اختلال مصرف الکل
اختلال مصرف الکل یکی از اختلالات اعتیادی و مرتبط با مواد است. در اعتیاد به الکل، فرد میل شدید ذهنی و غیر قابل کنترل به نوشیدن الکل دارد و به خاطر همین میل شدید، دست به نوشیدن الکل به میزان زیاد در طولانی مدت می‌زند. به بیان دیگر اختلال مصرف الکل، ناتوانی در کنترل مصرف نوشیدنی‌های الکلی به دلیل وابستگی جسمانی و روانی به الکل است. کسانی که به الکل اعتیاد دارند معمولاً هر روز مشروب می‌خورند. این افراد به مرور زمان آسیب‌های جسمانی و روانی گوناگونی را تجربه می‌کنند.
اثرات منفی و عوارض اعتیاد به الکل
اعتیاد به الکل عوارض گوناگون جسمانی و روان‌شناختی به همراه دارد. برخی از این عوارض عبارتند از:
- هایپرتنشن
- مشکلات قلبی
- زخم معده
- سرطان‌های گوناگون
- سیروز کبدی
- آسیب مغزی
- دمانس یا زوال عقل زودرس
- لرزش شدید دست
- ناتوانی جنسی
- بی‌خوابی
- افسردگی و دوقطبی
- استرس
- اضطراب
- اختلالات شخصیت
- اختلالات طیف اسکیزوفرنی
مسمومیت با الکل چیست؟
مصرف بیش از اندازهٔ الکل ممکن است کما یا مرگ را به همراه داشته باشد. نخستین پیامد نوشیدن الکل، مستی است. هنگامی که نوشیدن فراتر از میزان استاندارد باشد فرد دچار بیش‌مصرفی یا اوردوز (Overdose) می‌شود. در این حالت دیگر نمی‌گوییم که فرد مست شده است بلکه می‌گوییم دچار مسمومیت با الکل (Alcohol Intoxication) شده و ممکن است در نتیجهٔ این حالت دچار کما یا مرگ شود. برای این‌که بگوییم فرد دچار مسمومیت با الکل است باید نشانه‌های یاد شده در DSM 5 را برای این حالت داشته باشد.
نشانه‌ها و معیارهای DSM 5 برای مسمومیت با الکل
A: فرد به تازگی الکل نوشیده است.
B: نوشیدن الکل تغییرات روانی و رفتاری بارزی در فرد به همراه داشته که از نظر بالینی معنادار است. برای نمونه پرخاشگری، رفتارهای جنسی ناپسند، نوسان خلقی شدید، نقص در قضاوت و … ؛ این تغییرات در هنگام نوشیدن الکل یا پس از آن پدید می‌آید.
C: هنگام نوشیدن الکل یا پس از آن، یک یا چند مورد از نشانه‌های زیر در فرد دیده می‌شود:
۱- گفتار نامفهوم
۲- ناهماهنگی حرکات
۳- تلو تلو خوردن هنگام راه رفتن
۴- نیستاگموس
۵- نقص توجه یا نقص حافظه
۶- استوپر نیمه کما یا کما
D: نشانه‌ها یا سمپتوم‌ها به خاطر یک بیماری جسمانی یا اختلال روانی دیگر در فرد پدید نیامده باشد. هم‌چنین ماده‌ای دیگر عامل پیدایش این نشانه‌ها نباشد. پس اگر بر اثر یک بیماری جسمانی، اختلال روانی یا مصرف ماده این نشانه‌ها در فرد بروز پیدا کند نمی‌توانیم او را دچار مسمومیت الکل بدانیم.
به چه کسی وابسته به الکل با معتاد به الکل می‌گوییم؟
نمی‌توانیم به هر کسی که مشروبات الکلی می‌نوشد برچسب اعتیاد به الکل بزنیم. ما به کسی معتاد به الکل می‌گوییم که نشانه‌های یاد شده در DSM 5 را برای اختلال مصرف الکل داشته باشد. به یاد بسپارید که شناسایی و درمان اختلالات روانی کاری است که یک روان‌شناس ماهر انجام می‌دهد. پس تنها با دانستن نشانه‌ها نمی‌توانید وجود یک اختلال روانی را شناسایی کنید.
نشانه‌ها و معیارهای DSM 5 برای اختلال مصرف الکل
A: الگوی مصرف الکل برای فرد مشکل‌زاست و از نظر بالینی برای فرد نابسامانی یا پریشانی شدید به همراه داشته است. این حالت حداقل با ۲ مورد از موارد زیر که در یک دورهٔ یک ساله رخ می‌دهند نشان می‌دهند:
۱- فرد معمولاً بیش از آن‌چه که می‌خواسته الکل می‌نوشد یا مدت زمان طولانی‌تری را به نوشیدن الکل اختصاص می‌دهد.
۲- همیشه می‌خواسته میزان نوشیدن الکل را کم کند. خودش را کنترل کند. یا چند بار برای رسیدن به این هدف تلاش کرده ولی ناکام شده است.
۳- برای دستیابی به الکل، نوشیدن یا از بین بردن اثرات مستی پس از نوشیدن، زمان و انرژی بسیار بالایی را به کار گرفته است.
۴- وسوسهٔ نوشیدن الکل در او شدید است.
۵- نوشیدن پیاپی الکل باعث می‌شود که فرد نتواند به وظایف خودش عمل کند. برای نمونه در انجام کارهای شغلش، فعالیت‌های تحصیلی و دانشگاهی یا خانه دچار مشکل می‌شود. نرفتن به سر کار یا دانشگاه و … باعث می‌شود که تعلیق یا اخراج شوند.
۶- با وجود این‌که نوشیدن الکل مشکلات در روابط میان‌فردی و اجتماعی به همراه داشته است، فرد به نوشیدن الکل ادامه می‌دهد.
۷- فرد به خاطر نوشیدن الکل فعالیت‌های شغلی، اجتماعی و سرگرمی‌های خودش را رها می‌کند یا از میزان آن‌ها می‌کاهد.
۸- فرد در شرایطی الکل می‌نوشد که ممکن است از نظر جسمانی پیامدهای ناگواری برای او به همراه داشته باشد. برای نمونه به هنگام مستی رانندگی می‌کنند. یا با ماشین‌ها و ابزارهای صنعتی و کارگاهی خطرناک کار می‌کنند.
۹- فرد با این‌که می‌داند نوشیدن الکل زمینه‌ساز مشکلات جسمانی یا روان‌شناختی در او شده است، یا در نتیجهٔ نوشیدن الکل مشکلاتش وخیم‌تر شده است باز هم به نوشیدن الکل ادامه می‌دهد.
۱۰- سندرم تحمل در فرد پدید آمده است. این سندرم با یکی از موارد زیر یا هر دو نشان داده می‌شود:
الف- فرد برای رسیدن به لذت مطلوب یا تخدیر، به مقدار زیادی الکل نیاز دارد.
ب- نوشیدن پیاپی مقداری معین و همیشگی از الکل، تأثیر بسیار کم‌تری دارد.
۱۱- سندرم پرهیز در فرد پدید آمده است این سندرم با یکی از موارد زیر یا هر دو نشان داده می‌شود:
الف- فرد معیارهای ویژهٔ سندرم پرهیز از الکل را داراست.
ب- برای از بین بردن یا جلوگیری از نشانه‌های سندرم پرهیز از الکل، الکل یا ماده‌ای نزدیک به آن (مانند بنزودیازپین) مصرف می‌کند.
اسپسیفایر شدت
خفیف: وجود ۲ تا ۳ سمپتوم
متوسط: وجود ۴ تا ۵ سمپتوم
شدید: وجود حداقل ۶ سمپتوم
سندرم پرهیز از الکل چیست؟
همان‌گونه که گفتم اعتیاد به الکل به مرور زمان بیماری‌های جسمانی و روان‌شناختی به همراه دارد. برخی افراد به این عوامل توجه نمی‌کنند و به اعتیادشان ادامه می‌دهند. اما گروهی دیگر دچار احساس پشیمانی می‌شوند و تلاش می‌کنند از نوشیدن الکل پرهیز کنند. اگر فرد نتواند مصرف الکل را کنترل کند دچار سندرم پرهیز از الکل می‌شود. سندرم پرهیز از الکل شرایطی است که فرد برای کاهش یا ترک مصرف الکل تلاش می‌کند اماد ناکام می‌ماند.
نشانه‌ها و معیارهای DSM 5 برای سندرم پرهیز از الکل
A: فرد برای دوره‌ای طولانی و به مقدار زیاد الکل می‌نوشیده و پس از آن میزان نوشیدن را کاهش داده یا ترک کرده است.
B: پس از کاهش یا قطع نوشیدن الکل، حداقل دو مورد از موارد زیر در فرد دیده می‌شود:
۱- دستگاه عصبی خودمختار بیش از اندازه فعال است. مانند: عرق کردن شدید، افزایش ضربان نبض به بیش از ۱۰۰ بار در دقیقه و…
۲- افزایش لرزش دست
۳- بی‌خوابی (اینسومنیا)
۴- تهوع یا استفراغ
۵- هالوسینیشن‌ها یا ایلوژن‌های موقت دیداری، شنیداری یا لمسی
۶- پرتحرکی روانی – حرکتی
۷- اضطراب
۸- تشنج‌های تونیک – کلونیک فراگیر (Generalized tonic-clonic seizures) سراسری، تشنج‌های صرعی یا صرع‌مانند در تمام بدن
C: سمپتوم‌های یاد شده در معیار B، فرد را در زمینه‌های گوناگون زندگی فردی، اجتماعی، خانوادگی، شغلی و… دچار نابسامانی و رنج کرده است.
D: نشانه‌ها و سمپتوم‌های یاد شده به خاطر یک بیماری جسمانی یا یک اختلال روانی دیگر یا مصرف و پرهیز از یک مادهٔ دیگر در فرد پدید نیامده باشد.
درمان اعتیاد به الکل
درمان اختلال مصرف الکل با روان‌درمانی و دارو درمانی انجام می‌شود. داروها نقش کنترل‌کننده دارند و درمان اصلی با روان‌درمانی انجام می‌شود. چون تا زمانی که فرد نتواند مشکلات محیطی، افکار ناکارآمد و وسوسه را کنار بگذارد به طور قطعی درمان نمی‌شود. پس روان‌درمانی نقش مهمی در درمان این اختلال دارد.
دارو درمانی اختلال مصرف الکل
داروهای گوناگونی برای درمان اختلال مصرف الکل به کار برده می‌شود. آنتابیوز (دی سول‌فیرام) ۶۰ سال است که برای مسمومیت‌زدایی الکل به کار برده می‌شود. این دارو به طور مستقیم روی فرآیند سوخت و ساز الکل در بدن اثر می‌گذارد. در این روش تبدیل مواد سمی به غیر سمی اسید استیک آهسته می‌شود. به دلیل آهسته شدن این روند، هر گاه فرد الکل بنوشد دچار حالت تهوع و استفراغ می‌شود. به این روش درمانی بیزاری درمانی گفته می‌شود. مشکل اصلی دارو درمانی این است که داروها عوارض جسمانی به همراه دارند. از سوی دیگر به خاطر تهوع و استفراغ احتمال رها کردن دارو درمانی از سوی درمانجو بسیار بالاست. اما انجام این کار در آغاز درمان سودمند است و یک روش حساسیت‌زدایی پنهان به شمار می‌آید.
روان‌درمانی اختلال مصرف الکل
اعتیاد به الکل ممکن است پس از یک بحران بزرگ در زندگی مانند طلاق، ورشکستگی، مرگ عزیزان و دیگر رخدادهای ناگوار پدید آید. در این حالت فرد ممکن است به اختلالات روانی گوناگون مانند افسردگی، استرس، اضطراب و… دچار شود. در همین راستا با انجام روش‌های گوناگون مانند رفتاردرمانی شناختی یا CBT، طرحواره درمانی، روانکاوی و دیگر روش‌های درمانی، ریشهٔ مشکلات زندگی فرد را برطرف کرد. برای درمان اعتیاد به الکل روش رفتاردرمانی شناختی و آموزش خودکنترلی رفتاری (BSCT) بسیار سودمند است.
ما در گروه آقای روان‌شناس آمادهٔ درمان اعتیاد به الکل و دیگر اختلالات اعتیادی هستیم با ما گفت‌و‌گو کنید.
