اختلال شخصیت وسواسی اجباری یا OCPD

اختلال شخصیت وسواسی اجباری شاید برای کسانی که با آن آشنایی ندارند خوب هم به نظر برسد. برخی از مردم زمانی که با آدم‌های بسیار دقیق و منظم برخورد می‌کنند از رفتارشان خوششان می‌آید. حتی ممکن است تلاش کنند همانند آن‌ها باشند. اما خوب است بدانیم بین نظم و اختلال شخصیت وسواسی اجباری مرز بسیار باریکی وجود دارد. در این نوشته شما را با این اختلال روانی آشنا خواهم کرد.

اختلال شخصیت وسواسی اجباری یا OCPD چیست؟

اختلال شخصیت وسواسی اجباری (Obsessive Compulsive Personality Disorder) یکی از اختلالات شخصیت گروه C است. کسانی که دچار این اختلال روان‌شناختی هستند با کمال‌گرایی بیش از اندازه شناخته می‌شوند. آن‌ها کسانی هستند که بیش از اندازه به نظم و کنترل شرایط اهمیت می‌دهند و قوانین سخت، پیچیده و انعطاف ناپذیری برای کار و زندگیشان دارند. این کمال‌گرایی به حدی بالاست که حتی سرگرمی و خوش‌گذرانی‌های فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. برخی از این افراد حتی برای دیدار با دوستانشان هم باید برنامه‌ریزی قبلی داشته باشند. محال است که یک فرد مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی اجباری برای دیدار با دوستش دیر کند. آن‌ها از نظر زمان‌بندی بسیار دقیق هستند و یا خیلی زودتر از زمان معمول در محل حاضر می‌شوند و صبر می‌کنند که طرف مقابل از راه برسد. اما اگر فرد مقابل ۲ دقیقه دیرتر از زمان مشخص برسد با برخوردهای پرخاشگرانه یا سرزنشگر شخص وسواسی اجباری روبرو خواهد شد.

افرادی که شخصیت وسواسی اجباری دارند به دلیل کمال‌گرایی و نظم بیش از اندازه و قواعد پیچیده، با دیگران دچار مشکل و کشمکش می‌شوند. بیش‌تر این افراد هیچ نکتهٔ منفی را در خود نمی‌بینند و بر این باورند که مشکل از دیگران است.

ویژگی‌های شخصیت وسواسی اجباری

• از دیگران مستقل هستند
• بیش از اندازه کمال‌گرا هستند تا جایی که در انجام کارها را دچار مشکل می‌شوند
• رفتارهای رسمی، خشک و بسیار جدی دارد
• به سختی احساساتشان را بروز می‌دهند
• به جزئیات بیش از اندازه توجه می‌کند
• قوانین سخت و پیچیده برای بخش‌‌های گوناگون زندگی دارد و از این قوانین پیروی می‌کند
• بیش از اندازه مسئولیت‌پذیر است
• بیش از اندازه وظیفه‌شناس است به گونه‌ای که خانواده و دوستان را فراموش می‌کند
• کارها را به دیگر نمی‌سپارد چون بر این باور است که نمی‌توانند کار را به درستی انجام دهند
• همیشگی با دیگران کشمکش دارد و آن‌ها را برای انجام نشدن کارها آن گونه که او می‌خواسته سرزنش می‌کند
• بیش از اندازه اقتصادی فکر می‌کند و از نظر دیگران خسیس است

تفاوت اختلال شخصیت وسواسی اجباری با اختلال وسواسی اجباری چیست؟

اختلال وسواسی اجباری (OCD) نباید با اختلال شخصیت وسواسی اجباری (OCPD) اشتباه گرفته شود. اختلال OCPD یکی از اختلالات شخصیت است اما اختلال OCD شاخه‌ای از اختلالات روان‌شناختی است که شامل چند اختلال به عنوان زیرمجموعه می‌شود. میزان کمال‌گرایی در کسانی که دچار OCPD هستند نسبت به کسانی که به OCD دچارند بیش‌تر است. اختلال وسواسی اجباری یکی از شاخه‌های اختلالات روان‌شناختی است. افرادی که دچار OCD هستند از افکار مزاحم رنج می‌برند و تلاش می‌کنند با انجام کارهایی از شر این افکار رها شوند. با این وجود این افکار مزاحم فرد را رها نمی‌کند. این افکار فرد را دچار پریشانی و رنج شدیدی می‌کند و برای همین در زمینه‌های گوناگون زندگی دچار نابسامانی می‌شوند. اما مبتلایان به OCPD از این رنج می‌برند که دیگران آن‌گونه که باید به نظم و ترتیب اهمیت نمی‌دهند و کارها را به خوبی به انجام نمی‌رسانند.

کسانی که دچار OCD هستند نسبت به مشکل خود بینش دارند و می‌پذیرند که به دلیل افکار مزاحم و رفتارهای اجباری دچار پریشانی شده‌اند و به همین خاطر پیش روان‌شناس می‌روند. اما در OCPD فرد معمولاً نسبت به مشکل خود بینش ندارد و بر این باور است که او مشکلی ندارد و مشکل از دیگران است. این افراد بیش‌تر به خاطر کشمکش‌هایی که با خانواده، دوستان یا همکارانشان داشته‌اند پیش روان‌شناس می‌روند.

علت بروز اختلال شخصیت وسواسی اجباری چیست؟

عوامل ژنتیک و وراثت در بروز این اختلال شخصیت موثر هستند. این اختلال می‌تواند یک رفتار آموخته شده باشد. احتمال بروز این اختلال روانی در کودکانی که والدینی سخت‌گیر و قانون‌مدار دارند بیش از دیگران است. تجربهٔ تروما نیز می‌تواند زمینه را برای بروز اختلال OCPD فراهم کند. افرادی که قربانی آسیب جسمانی، روانی یا عاطفی می‌شوند ممکن است برای گذر از این شرایط برای زندگیشان قواعد و برنامه‌های سخت تعریف کنند تا با این کار رنج و پریشانی رویداد آسیب‌زایی که تجربه کرده‌اند را فراموش کنند. اما این روند باعث دچار شدن به OCPD می‌شود.

همایندی اختلال شخصیت وسواسی اجباری با دیگر اختلالات روان‌شناختی

اختلال شخصیت وسواسی اجباری با اختلال وسواسی اجباری، پنیک اتک، PTSD، اختلال خورد و خوراک ، همایندی یا Comorbidity دارد. این همایندی با اختلال وسواسی اجباری بسیار بالاست.

نشانه‌ها و معیارهای DSM 5 برای اختلال شخصیت وسواسی اجباری

در کتاب DSM 5 نشانه‌ها و معیارهای شاسایی اختلال OCPD یاد شده است. به یاد بسپارید تنها با دانستن این نشانه‌ها نمی‌توانید وجود اختلال روان‌شناختی را در خودتان یا دیگران شناسایی کنید. چون برخی از اختلالات روان‌شناختی نشانه‌های یکسان یا نزدیک به هم دارند. پس فرآیند شناسایی و درمان اختلالات روانی کاری است که یک روان‌شناس انجام می‌دهد. نشانه‌ها و معیارهای این اختلال روانی چنین است:

فرد تقریباً همیشه و در همهٔ زمینه‌های زندگی دچار کمال‌گرایی است و به نظم، ترتیب، کنترل شخصی و کنترل میان‌فردی اهمیت می‌دهد. در این راستا انعطاف‌پذیری، باز بودن و صرفه‌جویی در زمان و انرژی قربانی می‌شود. این وضعیت پیش از آغاز بزرگسالی پدید آمده و در شرایط گوناگون دیده می‌شود و با ۴ مورد (یا بیش از ۴ مورد) زیر نشان داده می‌شود:

۱- فرد همیشه به جزئیات، فهرست‌ها، قواعد، نظم، سازمان یا جدول‌های زمانی فکر می‌کند تا جایی که هدف اصلی کارهایش را فراموش می‌کند.

۲- کمال‌گرایی باعث می‌شود که در به پایان رساندن کارها مشکل پدید آید. چون استانداردهای فرد رعایت نشده است نمی‌تواند کار را به پایان برساند.

۳- خودش را بیش از اندازه وقف کار می‌کند و به شدت در تلاش است که عملکرد خوبی در شغلش داشته باشد. تا جایی که فعالیت‌های شادی‌بخش، تفریح و دوستی‌های خود را کنار می‌گذارد. (در صورتی که فرد مشکل مالی داشته باشد باید از این مورد چشم‌پوشی کنیم).

۴- بیش از اندازه وجدان کاری دارد و دربارهٔ رعایت اصول، اخلاق یا ارزش‌ها سخت‌گیر و انعطاف ناپذیر است. (آداب و رسوم مذهبی و آیینی در این مورد در نظر گرفته نمی‌شود).

۵- نمی‌تواند چیزهای کهنه یا بی‌ارزش را دور بیاندازد حتی اگر هیچ ارزش معنوی برایش نداشته باشد.

۶- دوست ندارد بخشی از کارش را به دیگران واگذار کند یا با دیگران همکاری نماید. مگر این‌که کارها را دقیقاً آن گونه که او می‌خواهد انجام دهند.

۷- در خرج کردن پول چه برای خودش و چه دیگران خسیس است و بر این باور است که پول را باید برای روز مبادا پس‌انداز کرد.

۸- در افکار و باورهای خود سرسخت است و از باورهای خود عقب‌نشینی نمی‌کند.

درمان اختلال شخصیت وسواسی اجباری

برای درمان OCPD روان‌درمانی به کار برده می‌شود اما در برخی از شرایط به منظور کاهش نشانه‌های اضطرابی دارو درمانی نیز به کار برده می‌شود. داروها به تنهایی درمان را کامل نمی‌کنند و تنها نقش کنترل‌کننده و بهبودبخش دارند. پس برای درمان این اختلال شخصیتی باید پیش روان‌شناس رفت و فرآیند روان‌درمانی آغاز شود و در صورت که فرد نیازمند دارودرمانی باشد به روان‌پزشک ارجاع داده می‌شود تا داروهای مورد نیاز برای فرد تجویز شود.

دارو درمانی اختلال شخصیت وسواسی اجباری

همان‌گونه که گفته شد داروها نقش اصلی درمان OCPD را بر عهده ندارند. یکی از مشکلات اساسی کسانی که دچار این اختلال شخصیت هستند این است که از اضطراب ناشی از کمال‌گرایی رنج می‌برند. در این شرایط ممکن است. داروهای ضد اضطراب یا ضد افسردگی مانند داروهای مهارکنندهٔ بازجذب سروتونین (SSRI) برای فرد تجویز شود. نکتهٔ مهم این است که دارو درمانی این اختلال شخصیت باید کوتاه مدت باشد و درمان بلندمدت با دارو توصیه نمی‌شود.

روان‌درمانی اختلال شخصیت وسواسی اجباری

روش‌های روان‌درمانی گوناگون مانند رفتاردرمانی شناختی یا CBT، روانکاوی، طرحواره درمانی برای درمان OCPD کاربرد دارد. روان‌درمانی OCPD یک فرآیند بلندمدت است و ممکن است به ماه‌ها زمان نیاز باشد تا فرد درمان شود. این مورد به شدت و مدت زمانی که به این سمپتوم‌ها دچار است بستگی دارد. روان‌شناس در فرآیند روان‌درمانی این اختلال شخصیت تلاش می‌کند که باورهای نادرست و ناکارآمدی که فرد دربارهٔ خود، توانمندی‌ها، انجام کار و روابط میان‌فردی دارد را تغییر دهد و باورها و رفتارهای درست و کارآمد را جایگزین این موارد نماید. در فرآیند روان‌درمانی فرد می‌پذیرد که کمال‌گرایی اگر به اندازه باشد به رشد و پیشرفت در کارها کمک می‌کند و هنگامی که این کمال‌گرایی بیش از اندازه باشد زندگی دچار نابسامانی می‌شود.

فرآیند روانکاوی تحلیلی و عمیق‌تر است و نسبت به CBT جلسات بیش‌تری را شامل می‌شود. در روانکاوی برای درمان فرد به ریشهٔ مشکلات او در کودکی و نوجوانی توجه ویژه‌ای می‌شود. در این رویکرد درمانی تلاش بر این است که به ترس‌ها و اضطراب‌های پشت پردهٔ این نیاز به نظم و کمال‌گرایی شدید تمرکز شود. این حالت کمال‌گرایی می‌تواند ناشی از تجربهٔ رویدادهای تروماتیک و آسیب‌زا باشد. ممکن است فرد برای فرار از ترس و پریشانی ناشی از تجارب تلخ، به کمک مکانیزم‌های دفاعی تلاش کند اضطراب و پریشانی را کنترل کند. در نتیجه فرد رفتارهای کمال‌گرایانه پیدا می‌کند و در کارهایش به طور افراطی دست به نظم و ترتیب و قواعد سخت‌گیرانه می‌زند. روانکاو تلاش می‌کند این موارد را از ناهشیار بیرون بکشد و به درمان فرد بپردازد.

ما در گروه آقای روان‌شناس آمادهٔ راهنمایی و درمان کسانی که از اختلال شخصیت وسواسی اجباری رنج می‌برند هستیم. با ما گفت‌و‌گو کنید.