آشنایی با طیف اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات سایکوتیک

طیف اسکیزوفرنی چیست؟ طیف اسکیزوفرنی به مجموعه‌ای از اختلالات روان‌شناختی گفته می‌شود که درمان قطعی ندارد اما قابل کنترل است. این اختلال بیش‌تر در بزرگسالی پدید می‌آید. اما ممکن است که این روند در برخی افراد از کودکی یا پیری آغاز شود. در این نوشته شما را با طیف اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات سایکوتیک آشنا خواهم کرد.

طیف اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات سایکوتیک

اختلال طیف اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات سایکوتیک (Schizophrenia spectrum and other psychotic disorders) که از آن با نام طیف اسکیزوفرنی یا اختلالات روان‌پریشی یا اختلالات سایکوتیک هم یاد می‌شود؛ گروهی از اختلالات روان‌شناختی است که در آن فرد نسبت به مشکل خویش بینش ندارد و ارتباط فرد با واقعیت‌های جهان و شرایط محیطی قطع می‌شود. اختلالات سایکوتیک گروهی از اختلالات روانی جدی هستند که رفتار و فرآیندهای روانی فرد را تحت تأثیر قرار می دهد. این اختلالات فرد را در زمینه‌های گوناگون زندگی دچار رنج، پریشانی و نابسامانی می‌کنند.

نشانه‌های طیف اسکیزوفرنی چیست؟

۵ نشانهٔ مهم در کسانی که دچار طیف اسکیزوفرنی هستند دیده می‌شود. این نشانه‌ها عبارتند از:

۱- توهم

۲- هذیان

۳- افکار آشفته

۴- رفتار آشفته

۵- گفتار آشفته

نشانه‌های فرعی طیف اسکیزوفرنی

در کنار نشانه‌های اصلی طیف اسکیزوفرنی، نشانه‌های دیگری نیز در برخی افراد دیده می‌شود مانند:

• رفتارهای عجیب یا خطرناک
• حرکات کند یا غیر طبیعی
• کاهش تمایل به بهداشت شخصی
• کاهش تمایل به انجام کارهای لذت‌بخش و روزمره
• ضعف و ناتوانی در روابط میان‌فردی
• پریشانی و ناپایداری در احساسات و هیجانات
• نوسانات خلقی شدید، زودرنجی، پرخاشگری و تجربهٔ حالت‌های افسردگی و دو قطبی
• تمایل به خشونت فیزیکی یا کلامی

علت بروز طیف اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات روان‌پریشی چیست؟

عوامل ژنتیکی، خانوادگی، محیطی و نورولوژیکی در بروز طیف اسکیزوفرنی نقش دارند. افرادی که در خانواده‌شان سابقهٔ اختلال روان‌پریشی وجود دارد بیش از دیگران در خطر دچار شدن به این اختلالات روانی هستند. این خطر هنگامی افزایش می‌یابد که یکی از اعضای درجه یک خانواده دچار طیف اسکیزوفرنی باشند. مصرف مواد مخدر به ویژه ماده‌های روان‌گردان و توهم‌زا نیز می‌تواند زمینه را برای بروز اختلالات روان‌پریشی فراهم کند. از سوی دیگر در برخی از افراد قطع مصرف مواد مخدر یا داروهای خاص زمینه‌ساز این مشکل می‌شود.

انواع طیف اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات روان‌پریشی

بر پایهٔ کتاب DSM 5 اختلالات سایکوتیک دربرگیرندهٔ شاخه‌های زیر است:

• اختلال اسکیزوفرنی
• اختلال اسکیزوفرنی‌فرم
• اختلال اسکیزو افکتیو
• اختلال دیلوژنال
• اختلال سایکوتیک کوتاه‌مدت
• اختلال سایکوتیک مشترک
• اختلال سایکوتیک ناشی از مصرف ماده یا دارو
• اختلال سایکوتیک ناشی از یک بیماری پزشکی دیگر

اختلال اسکیزوفرنی

کسانی که دچار اسکیزوفرنی هستند نشانه‌های توهم، هذیان، رفتار و گفتار آشفته را حداقل برای مدت ۶ ماه تجربه می‌کنند. این اختلال روی عملکرد فرد به ویژه در روابط اجتماعی (مدرسه، محل کار و …) اثرات منفی می‌گذارد.

اختلال اسکیزوافکتیو

افرادی که دچار اختلال اسکیزوافکتیو هستند، نشانه‌های اسکیزوفرنی و اختلالات خلقی (مانند افسردگی یا اختلال دو قطبی) را در کنار هم تجربه می‌کنند. این گروه از طیف اسکیزوفرنی در خطر خودکشی نیز هستند.

اختلال اسکیزوفرنی‌فرم

اختلال اسکیزوفرنی‌فرم نشانه‌هایی همانند اسکیزوفرنی دارد اما فرد نشانه‌ها را برای مدت کوتاه‌تری بین ۱ تا ۶ ماه تجربه می‌کند.

اختلال سایکوتیک کوتاه

کسانی که دچار اختلال سایکوتیک کوتاه مدت می‌شوند معمولاً این اختلال را در نتیجهٔ یک رویداد استرس‌زا و ناگوار مانند مرگ عزیزان تجربه می‌کنند. مدت زمان دچار شدن به نشانه‌های سایکوتیک در این اختلال، کم‌تر از ۱ ماه است.

اختلال دیلوژنال

هذیان نشانهٔ اصلی این اختلال است. دیلوژن‌ها باورهای نادرستی هستند که جامعه آن‌ها را نمی‌پذیرد اما فرد قاطعانه به آن‌ها باور دارد. این باورها مبهم و نادرست هستند و با واقعیت در تضادند. برای نمونه فرد احساس می‌کند همه برای کشتن او نقشه می‌کشند در حالی که چنین نیست.

اختلال سایکوتیک مشترک

شرایطی است که در آن فردی دچار توهم یا هذیان باشد و فرد دیگری نیز این توهم یا هذیان را پذیرفته باشد.

اختلال سایکوتیک ناشی از مصرف ماده یا دارو

این حالت در اثر مصرف یا ترک داروها و مواد مخدر بروز پیدا می‌کند. مواد توهم‌زا مانند شیشه، ماری‌جوانا، کوکائین، کراک و برخی از داروها ممکن است فرد را دچار این اختلال سایکوتیک کند.

اختلال سایکوتیک ناشی از یک بیماری پزشکی دیگر

توهم، هذیان و دیگر نشانه‌های سایکوتیک در این اختلال روانی به خاطر بیماری فیزیولوژیکی، آسیب مغزی، تومور و … رخ می‌دهد.

آیا اختلالات سایکوتیک قابل پیشگیری هستند؟

از آن‌جایی که طیف اسکیزوفرنی می‌تواند به دلایل ژنتیکی و ارثی پدید آید، راهکار روشنی برای پیشگیری از اختلالات سایکوتیک وجود ندارد. سبک زندگی سالم بهترین راهکار موجود برای پیشگیری از اختلالات روان‌پریشی است. اعتیاد به مواد مخدر، اعتیاد به الکل و دارو می‌تواند زمینه‌ساز بروز برخی از اختلالات روان‌پریشی شود. پس با پرهیز از این موارد و روابط خانوادگی و اجتماعی شاد و کارآمد می‌توانیم از بروز این اختلالات تا حد چشمگیری پیشگیری کنیم.

درمان طیف اسکیزوفرنی

نخستین نگرانی که برخی از مردم نسبت به اسکیزوفرنی دارند این است که آیا این اختلال قابل درمان است؟ اختلالات سایکوتیک قابل کنترل است اما درمان قطعی برای این اختلال وجود ندارد. توجه داشته باشید که در صورت کنترل نشدن این اختلال، مشکلات فرد عمیق‌تر و شدیدتر می‌شوند. در طیف اسکیزوفرنی درمان اصلی با دارو درمانی انجام می‌شود. و روان‌درمانی در کنار مصرف دارو انجام می‌شود. داروها نقش کنترل‌کننده و بهبودبخش را دارند و روان‌درمانی با هدف درمان مکمل انجام می‌شود. در برخی از موارد در کنار دارو درمانی از شوک‌درمانی نیز استفاده می‌شود. توجه داشته باشید که در برخی از شرایط درمانجویانی که دچار طیف اسکیزوفرنی هستند نیاز به بستری شدن در بیمارستان‌های اعصاب و روان دارند. در این شرایط این افراد باید برای یک دورهٔ مشخص زیر نظر پزشکان باشند تا بهبود یابند.

دارودرمانی طیف اسیکزوفرنی

داروهای گوناگونی برای کنترل و درمان طیف اسکیزوفرنی به کار برده می‌شود. به این داروها، داروهای ضد روان‌پریشی یا آنتی سایکوتیک گفته می‌شود. داروهای ضد روان‌پریشی برای مدیریت و کنترل نشانه‌های روان‌پریشی مانند توهم و هذیان موثر هستند. داروهای ضد روان‌پریشی به دو گروه جدید و قدیم بخش‌بندی می‌شوند. ترجیح بر این است که داروهای جدید تجویز شوند. چون عوارض مصرف کم‌تری نسبت به داروهای قدیمی‌تر دارند. برخی از داروهای ضد روان‌پریشی به صورت تزریقی در دسترس هستند. مزیت استفاده از داروهای تزریقی این است که فقط یک یا دو بار در ماه مصرف می‌شود؛ این برای بیمار ساده‌تر است تا این‌که زمان مصرف دارو را به یاد بسپارد.

داروهای آنتی سایکوتیک قدیمی

• کلرپرومازین یا تورازین (Chlorpromazine/Thorazine)
• فلوفنازین یا پرولیکسین (Fluphenazine/Prolixin)
• هالوپریدول یا هالدول (Haloperidol/Haldol)
• لوکساپین یا لوکسیتان (Loxapine/Loxitane)
• پرفنازین یا تریلافون (Perphenazine/Trilafon)
• تيوريدازين یا ملاریل (Thioridazine/Mellaril)

داروهای آنتی سایکوتیک جدیدتر

• آریپیپرازول یا ابیلیفای (Aripiprazole/Abilify)
• آسناپین یا سافریس (Asenapine/Saphris)
• کلوزاپین یا کلوزاریل (Clozapine/Clozaril)
• برکس پی‌پرازول یا رکسولتی (Brexpiprazole/Rexulti)
• کاریپرازین یا ورایلار (Cariprazine/Vraylar)
• ایلوپریدون یا فاناپت (Iloperidone/Fanapt)
• لورازیدون یا لاتودا (Lurasidone/Latuda)
• الانزاپین یا زیپرکسا (Olanzapine/Zyprexa)
• پالیپریدون یا اینوگا (Paliperidone/Invega)
• پالپریدون پالمیتات، اینوگا سوستنا یا اینوگا ترینزا (Paliperidone palmitate/Invega Sustenna/Invega Trinza)
• کوئتیاپین یا سروکوئل (Quetiapine/Seroquel)
• ریسپریدون یا ریسپردال (Risperidone/Risperdal)
• زیپراسیدون یا گئودون (Ziprasidone/Geodon)

روان‌درمانی طیف اسکیزوفرنی

از میان روش‌های گوناگون روان‌درمانی، روانکاوی بهترین روش برای کار با کسانی است که دچار طیف اسکیزوفرنی هستند. چون این رویکرد تحلیلی و عمیق است. از سوی دیگر این گروه از درمانجویان را نمی‌توانیم با روش‌هایی مانند رفتاردرمانی شناختی یا CBT درمان کنیم. چون این افراد دارای بینش نیستند و ارتباط آنان با واقعیت قطع یا دچار نابسامانی است. جلسات درمانی بهتر است به روش فردی برگزار شود و در صورت نیاز می‌توان جلسات گروهی یا خانوادگی نیز برگزار کرد.

ما در گروه آقای روان‌شناس آمادهٔ راهنمایی و مشاوره به کسانی که از طیف اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات روان‌پریشی رنج می‌برند هستیم با ما گفت‌وگو کنید.