واژه‌ی اعتیاد چیزی است که هر کسی درباره‌ی آن می‌داند. به اندازه‌ای درباره‌ی اعتیاد سخن گفته شده که گوش همه‌ی ما از آن پر است. اما نمی‌توانیم اعتیاد را به عنوان بحران بزرگ جهانی نادیده بگیریم. در این نوشته شما را با اختلالات اعتیادی و مرتبط با مواد آشنا خواهم کرد و در نوشته‌های آینده به بررسی هر کدام از اختلالات اعتیادی به طور جداگانه می‌پردازیم.
اختلالات اعتیادی و مرتبط با مواد یا Substance-related and addictive disorders
اعتیاد از دیدگاه روان‌شناسی چیست؟
اعتیاد مجموعه‌ای از سمپتوم‌های فیزیولوژیکی، شناختی و رفتاری است که نشان می‌دهد فرد با وجود مشکلاتی که به خاطر مصرف ماده با آن روبه‌رو است از مصرف ماده خودداری نمی‌کند. به بیان ساده‌تر اعتیاد یک بیماری فیزیولوژیکی-روان‌شناختی است که عودکننده است. کسانی که دچار اعتیاد هستند پس از ترک اعتیاد برای مدت طولانی ۲ مشکل اساسی دارند. این دو مشکل را می‌توانیم «وسوسه برانگیزی» بنامیم.
الف- فرد بارها برای ترک اعتیاد تلاش کرده است ولی دوباره مصرف را آغاز می‌کند.
ب- فرد هنگام که با محرک‌های مرتبط با اعتیاد روبه‌رو می‌شود به شدت هوس می‌کند که مصرف را انجام دهد.
در DSM IV اختلالات مرتبط با مواد، به سو مصرف مواد و وابستگی به مواد بخش‌بندی می‌شدند. سو مصرف مواد (Substance Abuse) استفاده از یک ماده با وجود اثرات نامطلوب آن است. وابستگی به مواد (Substance Dependence) ادامه‌ی مصرف ماده با وجود آگاهی از پیامدهای منفی و ناگوار آن. همان‌گونه که از تعریف‌ها روشن است این دو تعریف مرز بسیار باریکی با هم دارند یا بهتر است بگوییم هیچ مرزی میان سو مصرف مواد و وابستگی به مواد نیست. برای همین است که گروه پژوهشی DSM 5 برآن شد تا این ۲ طبقه‌ی مستقل را حذف کند و اختلالات اعتیادی و مرتبط با مواد را جایگزین آن‌ها نماید. کتاب DSM 5 از اعتیاد به عنوان یک اختلال روانی یاد می‌کند و بخشی برای اختلالات اعتیادی و مرتبط با مواد دارد که در این بخش ۱۱ گونه سو مصرف ماده و دارو یاد شده است:
۱- الکل
۲- کافئین
۳- کانابیس
۴- هالوسینوژن‌ها
۵- مواد استنشاقی
۶- اوپیوئیدها
۷- داروهای آرام‌بخش، خواب‌آور و ضد اضطراب
۸- استیمولانت‌ها
۹- تنباکو
۱۰- قمار
۱۱- ماده‌های دیگر یا ماده‌های ناشناخته
اعتیاد به قمار به تازگی به DSM 5 افزوده شده است. یافته‌های پژوهشگران نشان می‌دهد رفتارهای قماربازی نیز مانند مصرف مواد، سیستم پاداش مغز را فعال می‌کند و سمپتوم‌های ویژه‌ای را پدید می‌آورد که با سمپتوم‌های پدید آمده در اثر اختلالات مصرف مواد قابل مقایسه است.
عوامل موثر در بروز اختلالات اعتیادی
عوامل گوناگون فردی، خانوادگی، اجتماعی و حتی وراثت در بروز اعتیاد موثر است. برخی از کسانی که دچار اختلالات اعتیادی هستند گزارش می‌کنند که برای این به سمت مصرف ماده کشیده شده‌اند تا مشکلاتشان را فراموش کنند. اما روشن است که مصرف مواد نمی‌تواند راهکار درستی برای حل مشکلات و چالش‌های زندگی باشد بلکه به مشکلات فرد می‌افزاید.
عوارض جسمانی و روانی اختلالات اعتیادی
اعتیاد را می‌توانیم یکی از عوامل مهم بروز سرطان بنامیم. بروز سرطان ریه و خون در کسانی که دچار اعتیاد هستند شایع است. هم‌چنین احتمال دچار شدن مصرف کنندگان مواد مخدر به ایدز، نارسایی‌های قلبی، سکته، فشار خون، زوال عقل، آلزایمر و … بالاست. اعتیاد می‌تواند زمینه‌ساز بروز اختلالات روان‌شناختی مانند افسردگی، استرس، اضطراب، اختلالات شخصیتی و مشکلات خانوادگی و شغلی شود. به طور کلی زمانی که از اعتیاد به عنوان اختلال روانی سخن می‌گوییم منظور این است که مصرف ماده زمینه‌ساز نابسامانی در زندگی فردی، خانوادگی، شغلی و دیگر جنبه‌های زندگی شده و رنج و پریشانی را برای مصرف کننده به همراه داشته است.
درمان اختلال مصرف ماده یا ترک اعتیاد چیست؟
همان‌گونه که گفته شد اعتیاد یک بیماری فیزیولوژیکی روان‌شناختی عود کننده است. برای درمان برخی از انواع اعتیاد می‌توانیم در کنار روان‌درمانی، دارو درمانی را نیز انجام دهیم. داروهای درمان اعتیاد نقش کنترل کننده یا نگه‌دارنده (Maintenance) دارند و روان‌درمانی نقش اصلی را برای ترک اعتیاد بازی می‌کند.
