کلاستروفوبیا (Claustrophobia)، ترس از مکانهای بسته یا تنگناهراسی یکی از اختلالات اضطرابی است. این اختلال روانی یکی از فوبیاهای خاص است که زندگی فردی، خانوادگی، اجتماعی و شغلی فرد را دچار مشکل می‌کند. در این نوشته شما را با این اختلال روانی آشنا می‌کنم.
ترس از مکانهای بسته یا کلاستروفوبیا چیست؟
کسانی که دچار کلاستروفوبیا هستند از قرار گرفتن در مکانهای بسته می‌ترسند. هنگامی که آن‌‌ها در اتاق‌های کوچک یا قفل شده، مترو، آسانسور، یونیت دندان‌پزشکی، اتاقک MRI و دیگر جاهای بسته باشند دچار اضطراب و وحشت‌زدگی می‌شوند. این ترس و اضطراب غیرمنطقی است و با موقعیتی که فرد در آن قرار دارد تناسب ندارد. این ترس غیرمنطقی ممکن است تا جایی پیشرفت کند که فرد حتی نتواند درب دستشویی را ببندد و تمایل داشته باشد باز باشد. نشانه‌های کلاستروفوبیا احساس خفگی، عرق کردن، لرزیدن، شکم درد، از دست دادن کنترل و میل به فرار از موقعیت است. ممکن است این اختلال با دیگر اختلالات روانی به ویژه OCD اشتباه گرفته شود پس برای شناسایی و تشخیص این اختلال روانی باید پیش روان‌شناس رفت و از او کمک خواست.
نشانه‌ها و معیارهای کلاستروفوبیا – Claustrophobia
ترس از مکانهای بسته یا کلاستروفوبیا یکی از گونه‌های فوبیای خاص است که با نشانه‌ها و معیارهای فوبیا که در DSM 5 یاد شده است هم‌خوانی دارد. به یاد بسپارید که شناسایی و درمان اختلالات روانی از سوی روان‌شناس انجام می‌شود و تنها با دانستن نشانه‌ها نمی‌توانیم فرد را دچار اختلال روانی بدانیم.
۱- ترس یا اضطراب شدید و غیرمنطقی که هنگام قرار گرفتن در مکان بسته بروز پیدا می‌کند یا فرد پیش‌بینی می‌کند در یک مکان بسته گرفتار خواهد شد.
۲- فرد از قرار گرفتن در جاهای بسته می‌ترسد یا از جای گرفتن در آن‌‌ها خودداری می‌کند. چون گمان می‌کند اگر دچار نشانههایی همانند نشانه‌های حمله‌ی وحشت‌زدگی یا دیگر نشانههایی که او را از پا می‌اندازد، یا او را شرمنده می‌کند شودو به آسانی نمی‌تواند از مکان بسته فرار کند.
۳- قرار گرفتن در مکانهای بسته و موقعیت‌های کلاستروفوبیک تقریبا همیشه فرد را دچار ترس یا اضطراب شدید کند.
۴- فرد همه‌ی تلاش خود را می‌کند تا از موقعیت‌های کلاستروفوبیک یا مکانهای بسته و ترس‌آور دوری کند. همیشه می‌خواهد کسی همراهش باشد یا اگر در این موقعیت‌ها باشد همیشه در حال ترس و اضطراب شدید است.
۵- شدت ترس یا اضطراب فرد با شدت خطری که موقعیت کلاستروفوبیک پدید می‌آورد متناسب نیست.
۶- ترس، اضطراب و خودداری در فرد پیاپی و پیوسته است و معمولا ۶ ماه یا بیش‌تر به طول می‌انجامد.
۷- ترس، اضطراب و خودداری، رنج و نابسامانی در زندگی فردی، خانوادگی، شغلی و اجتماعی یا دیگر جنبه‌های زندگی را به همراه داشته باشد.
۸- نشانههایی که در فرد دیده می‌شود با اختلال دیگری بهتر از اختلال کلاستروفوبیا توجیه نشود. از آن‌جایی که برخی از اختلالات روانی نشانههایی همانند و نزدیک به هم دارند، در هنگام تشخیص، فرد را دچار اختلالی می‌دانیم که توضیح بهتری برای نشانه‌های فرد باشد. برای نمونه سمپتوم‌‌ها و نشانه‌ها به فوبیای خاص، از نوع فرعی موقعیتی محدود نمی‌شوند؛ آن‌گونه که نشانه‌ها در اختلال اضطراب اجتماعی دیده می‌شوند تنها در موقعیت‌های اجتماعی رخ نمی‌دهند؛ به وسواس‌های فکری (مانند اختلال وسواسی اجباری OCD)، عیب یا نقص در ظاهر مانند اختلال خود زشت‌پنداری یا بادی دیسمورفیک، یادآوری‌های رویدادهای تروماتیک در اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD، یا ترس ازاضطراب جدایی مربوط نمی‌شوند.
درمان اختلال کلاستروفوبیا یا ترس از مکانهای بسته
برای درمان کلاستروفوبیا از دارو درمانی و روان‌درمانی بهره‌برداری می‌شود. داروها می‌توانند از شدت کلاستروفوبیا و اضطراب فرد بکاهند و نقش کنترل‌کننده را بازی می‌کنند اما برای درمان کامل کلاستروفوبیا نیاز به روان‌درمانی است که از سوی روان‌شناس انجام می‌شود.
دارو درمانی اختلال کلاستروفوبیا یا ترس از مکانهای بسته
برای درمان دارویی کلاستروفوبیا از داروهای ضدافسردگی بهره‌برداری می‌شود. این داروها در کاهش اضطراب نقش مهمی دارند. در این زمینه بیش‌تر داروهای مهارکننده‌ی بازجذب سروتونین به کار برده می‌شود هم‌چنین بنزودیازپین‌ها، داروهای ضدافسردگی سه حلقه‌ای نیز کاربرد دارند. اما درمان با بنزودیازپین‌ها نباید بیش از یک ماه باشد چون بنزودیازپین‌ها می‌توانند عوارض به همراه داشته باشند.
روان‌درمانی اختلال کلاستروفوبیا یا ترس از مکانهای بسته
شیوه‌های روان‌درمانی و راهکارهای گوناگونی برای درمان کلاستروفوبیا به کار برده می‌شود. درمان شناختی – رفتاری یا CBT یکی از پرکاربردترین شیوه‌های روان‌درمانی برای کلاستروفوبیا است. مواجهه‌درمانی یکی از راهکارهای خوبی است که به درمان کلاستروفوبیا می‌انجامد. در این روش فرد بارها با موقعیت‌های ترس‌آور و اضطراب‌آور روبه‌رو می‌شود و هر بار از محرک‌های شدیدتری برای ترس و اضطراب بهره گرفته می‌شود. در این روش فرد می‌آموزد چگونه گام به گام از پایین‌ترین سطح تا شدیدترین سطح ترس و اضطراب خود را درباره‌ی مکانهای باز مدیریت کند. گروه‌درمانی، رفتار درمانی، نوروفیدبک و روانکاوی نیز از دیگر شیوه‌های موثر برای درمان کلاستروفوبیا هستند. اگر دچار کلاستروفوبیا هستید پیشنهاد می‌کنم پیش روان‌شناس بروید و دوره‌های روان‌درمانی و دارودرمانی را سپری کنید. درمان کلاستروفوبیا ممکن است چند ماه زمان ببرد پس نباید ناامید شد و باید با روان‌شناس همکاری داشته باشید.
