پاریدولیا یا دیدن عکس امام خمینی در ماه

بارها پیش آمده که در سنگ، ماه، ابر و دیگر چیزها تصویر یا چهره‌ی کسی دیده شده است. این پدیده پاریدولیا (Pareidolia) نام دارد. شاید شما هم شنیده باشید که در گذشته گروهی از مردم ادعا کردند که عکس امام خمینی در ماه دیده می‌شود. یا این که چهره‌ی شیطانی خندان در موهای ملکه‌ی بریتانیا دیده می‌شود. امسال نیز گفته شد که در ماه «یاحسین» به چشم می‌خورد. اما دلیل چنین ادعاهایی از دید روان‌شناسی چیست؟ آیا پاریدولیا یک اختلال روانی یا خرفه است یا یک پدیده‌ی طبیعی به شمار می‌آید؟ یک بار دیگر به نگاره‌ای که در بالای نوشته آمده است نگاه کنید این نگاره دسته‌های دو کاناپه را نشان می‌دهد و شاید شما برداشت دیگری از آن کرده باشید.

پاریدولیا چیست؟

پاریدولیا یک پدیده‌ی روان‌شناختی است که در آن فرد، نشانه‌ها یا صداهایی را ادراک می‌کند که به شیوه‌ای معنادار برای او آشناست. کودکان هنگامی که به ابرها نگاه می‌کنند هر ابر را به شکلی می‌بینند که برایشان آشناست برای نمونه ابری را به شکل سگ یا مار می‌بینند. پاریدولیا واژه‌ای یونانی است که از «پارا» به معنی کنار یا همراه و «ایدولون» به معنی تصویر ساخته شده است و در کل، به معنی و مفهوم جانبی یک شکل اشاره دارد. بروز این پدیده به ویژه در کودکان و افراد دیندار و مذهبی یا دوستداران هنر به چشم می‌خورد. نگاره‌ی فقیه که به دست نقاش ایتالیایی جوزپه آرچیمبولدو کشیده شده است و هم اکنون در موزه ی ملی سوئد نگه‌داری می‌شود. این نگاره یکی از نمونه‌های بهره‌گیری از پاریدولیا در هنر است. سال‌هاست که مردم در تصاویری که از مریخ به زمین فرستاده می‌شود ادعا می‌کنند چیزهایی مانند رد پای انسان، قاشق و … را دیده‌اند اما هر بار وجود چنین چیزهایی به طور علمی رد شده است.

پاریدولیا را نمی‌توان یک اختلال روان‌شناختی نامید اما اگر این پدیده‌ی روان‌شناختی بیش از تخیل با هذیان و توهم همراه شود می‌تواند زمینه‌ساز بروز اختلال روان‌شناختی شود. اگر با دیدگاه گشتالت در روان‌شناسی آشنا باشید می‌دانید که پدیده‌ی پاریدولیا به گونه‌ای در دیدگاه گشتالت نیز به کار برده می‌شود و یکی از بنیان‌های این دیدگاه روان‌شناختی است. در پژوهشی دکتر نوشین حاجی‌خانی در دانشگاه هاروارد به بررسی این پدیده در مغز انسان پرداختند یافته‌ها نشان می‌دهد که سیستم بینایی انسان گرایش به این دارد که به سرعت محرک‌های دیداری را تفسیر کند و به همین دلیل است که در یک لحظه چهره یا عکسی را در یک پیام دیداری می‌بیند. پژوهشی دیگر در دانشگاه هلسینکی فنلاند نشان داد که افراد دیندار بیش از خداناباوران چهره یا عکس‌هایی مربوط به دین و پیامبران را در چیزهای پیرامونشان می‌بینند این پژوهش در دانشگاه آمستردام نیز انجام شد و یافته‌ها با یافته‌های پژوهش دانشگاه هلسینکی همانند بود.

آن‌چه روشن است پاریدولیا را نمی‌توان یک خرافه‌ی محض یا اختلال روان‌شناختی نامید چون این پدیده‌ای عصبی و روان‌شناختی است که در انسان پدید می‌آید تا اجزای پیرامون هم را به صورت یک مجموعه‌ی کلی درک کند. برای نمونه تصویر زیر را ببینید شما بر این پایه‌ که زمینه را بخش سپید در نظر بگیرید دو چهره خواهید دید و اگر بخش سیاه به عنوان زمینه در نظر گرفته شود یک گلدان خواهید دید.