تا به حال به این فکر کردهاید که اگر شما یکی از قربانیان اردوگاه آشویتس بودید چه زندگی داشتید؟ آیا معنا و مفهومی در زندگیتان باقی میماند؟ کتاب انسان در جستجوی معنا نوشتهٔ ویکتور فرانکل سفری دردناک به همین دوران است. ویکتور فرانکل روانپزشک اتریشی در روزگار جوانی به اسارت ارتش نازی درآمد و به اردوگاه آشویتس فرستاده شد. او به طرز معجزهآسایی توانست زنده بماند و قربانی کورههای آدمسوزی نشود. زندگی در این شرایط دردناک و تلاش برای زنده ماندن نقش مهمی در شکلگیری رویکرد معنادرمانی در روانشناسی داشت که فرانکل بنیانگذار آن است. در این نوشته شما را با کتاب انسان در جستجوی معنا آشنا خواهم کرد.
دربارهٔ کتاب انسان در جستجوی معنا
کتاب انسان در جستجوی معنا (Man’s Search for Meaning) یکی از آثار ارزشمند ویکتور فرانکل روانپزشک اتریشی است. این کتاب هم به عنوان یک کتاب روانشناسی و هم یک اثر تاریخی خوانندگان را به خود جذب مینماید. فرانکل در این کتاب نخست به شرایط و وضعیت دردناک خود و دیگر زندانیان اردوگاههای کار اجباری نازی، به ویژه آشویتس میپردازد. او داستانهایی را دربارهٔ مرگ و تلاش برای زنده ماندن روایت میکند که خواندن آن قلب هر انسانی را به درد میآورد. سپس به اهمیت جستجوی معنا در زندگی میپردازد. او یکی از دلایل زنده ماندن خود در این شرایط را یافتن معنا در سختترین شرایط زندگی میداند. این کتاب به بیش از ۲۴ زبان چاپ شده و تا هنگام مرگ فرانکل بیش از ۹ میلیون جلد آن در آمریکا به فروش رفته است.
نقد کتاب انسان در جستجوی معنا
خواندن این کتاب به عنوان اثری تاریخی هر انسانی را اندوهگین و به فکر فرو میبرد که انسان تا چه اندازه میتواند بیرحم باشد و همنوعش را به کام مرگ بفرستد؛ و اینکه انسان تا چه اندازه میتواند با نیروی اراده و امید در برابر سختیهای غیر قابل تحمل دوام بیاورد. اما از این که بگذریم باید کتاب را از دید روانشناسی بررسی نماییم. محتوای این کتاب در حقیقت سندی برای اثبات معنادرمانی است. همانگونه که گفته شد معنادرمانی رویکردی بود که فرانکل آن را بنیان نهاد. وی در این کتاب با بیان داستان زندگیش تلاش مینماید تا به خواننده بگوید من دلیلی محکم برای اثبات کارکرد معنادرمانی هستم. اما فرانکل پا را از این مرحله نیز فراتر میگذارد و با تاخت و تاز به روانکاوی فروید و روانشناسی فردی آدلر جایگاهی والا برای معنادرمانی پدید آورد. من به عنوان یک روانشناس با برخی از نظریات معنادرمانی موافق و با برخی دیگر مخالفم. اما از دید من بیان داستانهای نیمهکاره از مراجعینی که فرانکل با آنها ملاقات کرده و توانسته با معنادرمانی آنها را درمان نماید، ارزش و بهایی به این رویکرد نمیدهد. از سوی دیگر تاخت و تاز به رویکردهای دیگر نیز تلاشی بیهوده برای سبقت گرفتن از مکاتب قدیمیتر وین به شمار میرود.
چکیدهای از کتاب انسان در جستجوی معنا
خودکشی و مراحل آناز ذهن همهٔ ما گذشته بود؛ همهٔ ما این اندیشه را حتی برای مدتی کوتاه تجربه کرده بودیم. اندیشهای که زاییده شرایط موجود بود، خطر مرگ که همواره تهدیدمان میکرد و نزدیک بودن مرگ کسانی که زیر شکنجه بودند. به علت عقیدهٔ محکمی که بعداً آن را بیان خواهم کرد، نخستین شب ورودم به اردوگاه آشویتس با خودم عهد کردم که به سیم خاردار نزنم. این جملهای بود که در اردوگاه به کار میرفت و بهترین روش خودکشی بود که با دست زدن به سیمهای خاردار الکتریکی انجام میگرفت. گرفتن چنین تصمیمی برای من بیاشکال نبود. از آنجایی که شانس زنده ماندن و یا رویدادهایی که موجب رهایی میشد کم بود، خودکشی معنایی نداشت. هیچکس اطمینان نداشت که بتواند از همهٔ گزینشها جان سالم به در ببرد. زندانیان آشویتش در نخستین مرحله ضربهٔ روحی از مرگ وحشت نداشتند. حتی اتاق گاز پس از چند روز، ابهت خود را از دست میداد.
به بیشتر زندانیان لباسهای ژندهای داده شده بود که مترسک از آن خوشآیندتر بود. در فاصلهٔ کلبههای اردوگاه چیزی جز کثافت به چشم نمیخورد؛ و هرچه بیشتر تمیز میکردیم، بیشتر بر سر راهمان ریخته میشد. افسران و زندانیان مسئول، دوست داشتند که تازه واردان را به کار گروهی تمیز کردن آبریزگاهها و بیرون ریختن مدفوع بگمارند. اگر همانطور که معمولاً رخ میداد، به هنگام حمل مدفوع به روی تپهها، مدفوعها به سر و روی زندانیان میریخت و نشانی از تنفر در چهرهاش دیده میشد یا سعی میکرد آن را پاک کند، کاپو ضربات را بر پیکرش فرود. از این رو کشتن واکنشهای بههنجار تسریع میشد.
مشخصات کتاب انسان در جستجوی معنا فرانکل
نام: انسان در جستجوی معنا
نویسنده: ویکتور فرانکل
ترجمه: مهين ميلانی ، نهضت صالحيان
ناشر: انتشارات درسا
شابک: ۶۰۰۱۷۶۱۱۵۷ -۹۷۸