اختلال سلکتیو میوتیسم یا لالی انتخابی و درمان آن

اختلال سلکتیو میوتیسم یا لالی انتخابی بیش‌تر در کودکان دیده می‌شود. کودکانی که دچار گنگی انتخابی هستند، نمی‌توانند سر صحبت را باز کنند یا وقتی دیگران با آن‌ها صحبت می‌کنند توان پاسخ دادن ندارند. در حقیقت اضطراب مانع از این می‌شود که این کودکان بتوانند با دیگران به راحتی صحبت کنند. کودکانی که دچار سلکتیو میوتیسم هستند فقط با اعضای درجهٔ 1 خانواده صحبت می‌کنند و از گفت‌و‌گو با دیگر افراد (چه کودک و چه بزرگسال) خودداری می‌کنند. در این نوشته شما را با سلکتیو میوتیسم و درمان آن آشنا خواهم کرد.

آشنایی با اختلال سلکتیو میوتیسم یا گنگی انتخابی

اختلال لالی انتخابی یا سلکتیو میوتیسم (Selective Mutism) یکی از اختلالات اضطرابی نادر است که معمولاً پیش از 5 سالگی در کودکان بروز پیدا می‌کند؛ اما بسیاری از والدین تا هنگامی که کودک به مدرسه نرفته است متوجه این مشکل نمی‌شوند و گمان می‌کنند که فرزندشان خجالتی است. با رفتن به مدرسه می‌فهمند که کودک در مدرسه ساکت می‌ماند. تعامل نداشتن با معلم و دیگر دانش‌آموزان به مرور روی یادگیری کودک اثر منفی می‌گذارد و مشکلات تحصیلی به همراه دارد. البته این مشکل محدود به مدرسه نیست. این کودکان در بعضی از موقعیت‌های خاص و در حضور دیگر افراد صحبت نمی‌کنند. این کودکان سکوت را انتخاب نمی‌کنند بلکه از صحبت کردن می‌ترسند. آن‌ها حتی هنگامی که سکوتشان با مجازات یا طرد اجتماعی نیز همراه باشد سکوت می‌کنند.

علائم سلکتیو میوتیسم

• گفت‌و‌گو با اعضای خانواده و پرهیز از صحبت با دیگران
• خجالتی بودن بیش از اندازه
• چسبیدن به پدر و مادر و یا خواهر و برادر
• اضطراب و ترس از قرار گرفتن در کنار کسانی که نمی‌شناسد
• عصبی بودن، بی‌قراری و پرهیز از تماس چشمی
• استفاده از ارتباط غیر کلامی (مانند اشاره یا تکان دادن سر) برای رفع نیازها
• گوشه‌گیری

پیشینهٔ سلکتیو میوتیسم

در سال 1877 پزشکی آلمانی به نام آدولف کوسمال، کودکانی را که توانایی صحبت کردن داشتند اما از گفت‌گو خودداری می‌کردند را بررسی کرد و این بیماری را آفازی ارادی (Aphasia Voluntaria) نامید. اصطلاح آفازی ارادی دیگر منسوخ شده است اما تلاش‌های آدولف کوسمال نقش مهمی در شناسایی و درمان این اختلال داشت. در سال 1980 توری هیدن 4 گروه فرعی را برای لالی انتخابی شناسایی کرد. در سال 1980 DSM III-R منتشر شد و در آن از گنگی انتخابی به عنوان Elective Mutism و با توضیح «پرهیز مداوم از صحبت، تقریباً در همهٔ موقعیت‌های اجتماعی» نام برده شد. در این کتاب خجالت بیش از حد ویژگی‌های مرتبط با اضطراب به عنوان معیارهای این اختلال در نظر گرفته شده بود. در سال 1994 سو نیومن که بنیانگذار بنیاد لالی انتخابی است؛ درخواست کرد که نام این اختلال در ویرایش چهارم DSM از Elective Mutism به Selective Mutism تغییر یابد. هم‌چنین این اختلال به عنوان یکی از اختلالات اضطرابی در نظر گرفته شد. 

علل سلکتیو میوتیسم

کم‌تر از 1% کودکان به این اختلال دچار می‌شوند، به خاطر همین نادر بودن، هنوز دلیل اصلی گنگی انتخابی شناسایی نشده است. همانند دیگر اختلالات روانی عوامل گوناگونی در بروز این مشکل نقش دارند. پژوهش‌ها نشان داده است که اضطراب اجتماعی و عوامل ژنتیکی در بروز لالی انتخابی موثر هستند.^[1] البته نمی‌توانیم اثر بدرفتاری، شیوهٔ فرزندپروری و ضربه‌های روحی به کودکان را نادیده بگیریم. احتمال بروز این مشکل در کودکانی که والدین مضطرب دارند بیش‌تر از دیگران است؛ چون این کودکان از اعضای خانوادهٔ خود الگوبرداری می‌کنند.

نشانه‌ها و معیارهای DSM 5 برای اختلال سلکتیو میوتیسم

در کتاب DSM 5 که راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی است، نشانه‌های اختلال لالی انتخابی آمده است. توجه داشته باشید که تشخیص این اختلال کاری است که یک روان‌شناس ماهر انجام می‌دهد. پس خودتان به تنهایی با دانستن نشانه‌ها نمی‌توانید کسی را دچار این اختلال بدانید. اگر به معیار E نگاه کنید متوجه می‌شوید که برخی از اختلالات روانی نشانه‌هایی دارند که ممکن است با اختلال دیگری اشتباه گرفته شوند. نشانه‌های اختلال گنگی انتخابی چنین است:

A: در همهٔ موقعیت‌های اجتماعی خاص (مانند مدرسه) که انتظار می‌رود فرد در آن‌ها صحبت کند ساکت می‌ماند اما در دیگر مواقع صحبت می‌کند.

B: این سکوت در پیشرفت تحصیلی، موفقیت، ارتباط اجتماعی یا پیشرفت شغلی نابسامانی پدید می‌آورد.

C: این مشکل حداقل یک ماه ادامه داشته باشد و نباید به نخستین ماه مدرسه محدود شود.

D: حرف نزدن در مدرسه نباید به دلیل راحت نبودن یا آشنایی نداشتن با زبانی که در محیط مدرسه صحبت می‌شود ارتباط داشته باشد. به بیان دیگر کودک زبان دیگران را بفهمد.

E: این مشکل نباید با یک اختلال ارتباطی (مانند اختلال سیالی کلامی با شروع در کودکی یا همان لکنت) بهتر توجیه شود. هم‌چنین این مشکل در طول اختلال طیف اوتیسم، اسکیزوفرنی یا دیگر اختلالات سایکوتیک رخ نمی‌دهد.

همایندی لالی انتخابی با دیگر اختلالات روانی

اختلال لالی انتخابی ممکن است با دیگر اختلالات روانی همایندی (Comorbidity) داشته باشد. از جمله:

• اضطراب
• افسردگی
• پنیک اتک
• مشکلات زبان
• تأخیر در رشد

لالی انتخابی در نوجوانی و بزرگسالی

همان‌گونه که گفتم این مشکل در کودکی و معمولاً پیش از 5 سالگی آغاز می‌شود اما اگر جدی گرفته نشود اثرات آن تا نوجوانی و بزرگسالی همراه فرد باقی می‌ماند. اگر درمان لالی انتخابی در همان سال‌های نخست انجام نشود، این اختلال شدت می‌گیرد و درمان آن دشوارتر خواهد شد. این اختلال در نوجوانی و بزرگسالی شکل دیگری به خود می‌گیرد و معمولاً به حالت اضطراب اجتماعی دیده می‌شود. نوجوانان و بزرگسالانی که در کودکی دچار این مشکل بوده‌اند در بزرگسالی به مشکلات شغلی و ضعف در روابط میان‌فردی دچار می‌شوند.

درمان سلکتیو میوتیسم

دارو درمانی و روان‌درمانی برای سلکتیو میوتیسم به کار برده می‌شود. اگر گمان می‌کنید که کودکتان دچار مشکل گنگی انتخابی است نخست او را پیش یک روان‌شناس ببرید تا پس از بررسی تشخیص دهد که آیا او دچار این مشکل هست یا نه. سپس فرآیند روان‌درمانی را آغاز می‌کند و کودک را برای دارو درمانی پیش روان‌پزشک می‌فرستد. اثربخشی درمان و طول مدت آن به عوامل زیر بستگی دارد:

• چه مدت است که فرد دچار این اختلال شده است؟
• آیا جز صحبت نکردن دچار مشکلات دیگری نیز هست؟
• میزان همکاری اعضای خانواده و کسانی که با کودک در ارتباط هستند از جمله معلم کودک.

دارو درمانی گنگی انتخابی

دارویی که به طور خاص برای درمان این اختلال باشد هنوز ساخته نشده است؛ اما داروهای ضد افسردگی مانند SSRI به درمان این اختلال کمک می‌کنند. این داروها باعث کاهش اضطراب در کودک می‌شوند و با کاهش اضطراب، روان‌درمانی موثرتر خواهد شد. پس داروها به عنوان یک درمان جانبی نقش مهمی دارند اما کافی نیستند. شاید تعجب کنید که چرا داروهای ضد افسردگی در این مورد کارایی دارند. باید بگوییم که این داروها فقط برای درمان افسردگی تجویز نمی‌شوند بلکه روانپزشکان از این داروها برای درمان اختلالات گوناگون از جمله ADHD، اضطراب، اختلال خورد و خوراک و وسواس هم استفاده می‌کنند.

روان‌درمانی گنگی انتخابی

روش‌های گوناگون روان‌درمانی برای کودکانی که دچار لالی انتخابی هستند به کار برده می‌شود که رفتاردرمانی شناختی (CBT) مهم‌ترین آن‌هاست. یکی از تکنیک‌های خوب برای این کودکان، شکل‌دهی (Shaping) است. در شیپینگ اندک اندک کودک را به حرف زدن تشویق می‌کنند. نخست برای تعامل غیر کلامی به او محرک‌های تقویت‌کننده می‌دهند. سپس برای گفتن برخی از اصوات یا حروف الفبا تشویقش می‌کنند؛ و به مرور این پاداش برای بیان واژه‌ها انجام می‌شود.

خانواده

از آن‌جایی که اعضای درجهٔ 1 خانواده می‌توانند به بهبود یا شدت گرفتن مشکل کودک کمک کنند، آموزش‌های خاصی به آن‌ها داده می‌شود تا شیوهٔ برخورد صحیح با کودک را بیاموزند. نباید کودک را مجبور به گفت‌وگو کرد. فشار آوردن به کودک یا تنبیه کردن او نه تنها سودی ندارد بلکه شرایط را بدتر می‌کند. به جای این کار اگر در صحبت کردن پیشرفت داشت، رفتارش را با پاداش دادن تشویق کنید. به خاطر صحبت کردن با دیگران او را در حضور آنان تحسین نکنید چون این کار باعث خجالت و اضطراب در کودک می‌شود. می‌توانید این کار را زمانی انجام دهید که با کودک تنها هستید.

یکی از اشتباهات والدین این است که به خاطر مشکلی که کودکشان دارد از شرکت در مهمانی‌های خانوادگی یا دیدار با دوستان به دلیل شرایط فرزندشان خودداری می‌کنند. این کار نه تنها باعث بهبود شرایط کودک نمی‌شود بلکه باعث تقویت مشکل می‌شود.

مدرسه، دوستان و نزدیکان

به معلم، دوستان و نزدیکان دربارهٔ شرایط کودک توضیح دهید تا در برخورد با وی ناراحت یا عصبانی نشوند. به ویژه معلمان نقش مهمی در بهبود کودک دارند چون محیط مدرسه جایی است که کودک با دیگران به تعامل جدی می‌پردازد. از آن‌جایی که معلمین آگاهی کافی برای آموزش کودکان با ویژگی‌های خاص دارند، می‌توانند در تشویق صحیح کودک به صحبت کردن گام موثری بردارند.

ما در گروه آقای روان‌شناس آمادهٔ راهنمایی و مشاوره به شما در زمینهٔ اختلالات اضطرابی از جمله سلکتیو میوتیسم هستیم. با ما گفت‌و‌گو کنید.