بی خوابی یا اینسومنیا یکی از بدترین اختلالات خواب به شمار می‌آید. این اختلال هم در کودکان و هم بزرگسالان دیده می‌شود. کسانی که سخت به خواب می‌روند یا شب‌ها از خواب بیدار می‌شوند و نمی‌توانند دوباره بخوابند دچار این اختلال هستند. در این نوشته شما را با اختلال بی‌خوابی و درمان آن آشنا خواهم کرد.
اختلال بی‌خوابی یا اینسومنیا چیست؟
اختلال بی‌خوابی یا اینسومنیا (Insomnia) یکی از اختلالات خواب – بیداری است. کسانی که دچار بی خوابی هستند به سادگی نمی‌توانند بخوابند. این افراد نمی‌توانند همانند دیگران به سادگی به خواب بروند و پس از رفع خستگی از خواب بیدار شوند. آن‌ها در به خواب رفتن مشکل دارند. هم‌چنین بارها از خواب بیدار می‌شوند و نمی‌توانند دوباره به سادگی بخوابند. بیش‌تر کسانی که دچار این اختلال هستند معمولا خواب کوتاه را تجربه می‌کنند. این به این معنی است که به جای چند ساعت خوابیدن ممکن است چند دقیقه به خواب بروند و باز هم بیدار شوند.
علت اختلال بی‌خوابی چیست؟
بی‌خوابی ممکن است علل پزشکی یا روان‌شناختی داشته باشد. باید توجه داشت که این اختلال می‌تواند نتیجهٔ یک بیماری یا اختلال روانی دیگر باشد. برخی از دلایل بروز اختلال بی‌خوابی عبارتند از:
- بیماری‌های پزشکی
- اختلالات روان‌شناختی
- تنظیم نبودن ساعت بیولوژیکی بدن
- مشکلات تنفسی
- تغییرات هورمونی
- عادت‌های رفتاری نادرست در هنگام خواب
- شیوهٔ زندگی ناسالم
- مشکلات محیطی
- مناسب نبودن محل خواب
- مصرف مواد مخدر یا الکل
نشانه‌ها و معیارهای DSM 5 برای اختلال بی‌خوابی
در کتاب DSM 5 نشانه‌های اینسومنیا یاد شده است. به یاد بسپارید که شناسایی و درمان اختلالات روان‌شناختی کاری تخصصی است و نمی‌توانید با دانستن نشانه‌ها بروز این اختلال را در خودتان یا دیگران شناسایی کنید. چون برخی از اختلالا روان‌شناختی نشانه‌های همسان یا نزدیک به هم دارند. پس اگر احساس می‌کنید که دچار این اختلال هستید پیش روان‌شناس بروید. نشانه‌های اختلال اینسومنیا چنین است:
A: فرد از کمیت یا کیفیت خوابش خشنود نیست و این شکایت اصلی اوست. در این حالت فرد یک یا چند حالت زیر را گزارش می‌کند.
۱- فرد در به خواب رفتن مشکل دارد. در مورد کودکان ممکن است که نتوانند بدون مداخله یا حضور والدین یا سرپرستان به خواب بروند.
۲- فرد در ادامه دادن خوابش مشکل دارد. پیاپی از خواب می‌پرد یا پس از این‌که از خواب می‌پرد در دوباره خوابیدن مشکل دارد. کودکان در این مورد ممکن است نتوانند بدون مداخله یا حضور والدین یا سرپرستان دوباره بخوابند.
۳- فرد صبح زود از خواب بیدار می‌شود و نمی‌تواند دوباره بخوابد.
B: مشکلات بی‌خوابی فرد زمینه‌های گوناگون زندگی فرد مانند شخصی، خانوادگی، شغلی، اجتماعی و… را دچار نابسامانی کرده؛ و رنج و پریشانی را برای فرد به همراه داشته است
C: حداقل ۳ شب در هفته دچار مشکل خواب باشد.
D: حداقل ۳ ماه دچار مشکل در خوابیدن باشد.
E: با وجود فرصت کافی برای خواب، مشکلات فرد دربارهٔ خواب باز هم رخ می‌دهند.
F: علت بی‌خوابی نباید یک اختلال خواب دیگر مانند نارکولپسی یا پاراسومنیا باشد. پس اگر نشانه‌های بی خوابی با یک اختلال خواب دیگر بهتر توجیه شود نمی‌توانیم فرد را دچار اختلال بی‌خوابی بدانیم.
G: بی‌خوابی فرد به خاطر مصرف دارو یا مواد مخدر نباشد.
H: دیگر اختلالات روان‌شناختی مانند اضطراب علت اصلی حالت بی‌خوابی نباشند. پس اگر بی‌خوابی بر اثر یک اختلال روانی دیگر باشد نمی‌توانیم فرد را دچار اختلال بی خوابی بدانیم.
اسپسیفایرهای بی‌خوابی یا اینسومنیا
اسپسیفایر بر پایهٔ زمان
اپیزودیک یا دوره‌ای: حداقل ۱ ماه و کم‌تر از ۳ ماه طول می‌کشد.
همیشگی: ۳ ماه یا بیش‌تر طول می‌کشد.
پیاپی: دو دوره یا بیش‌تر در طول یک سال رخ می‌دهد.
اسپسیفایر بر پایهٔ همایندی
به همراه یک اختلال روانی غیر خواب کاموربید
به همراه یک اختلال پزشکی کاموربید
به همراه یک اختلال خواب دیگر
درمان اختلال بی خوابی یا اینسومنیا چیست؟
برای درمان اختلال بی خوابی نخست باید ریشهٔ مشکل را شناسایی کنیم. سپس با دارو درمانی و روان‌درمانی می‌توانیم مشکل خواب فرد را برطرف نماییم. دارو درمانی اختلال خواب نیازمند توجه ویژه است چون می‌تواند عوارض ناخوشایندی به همراه داشته باشد. برای نمونه برای درمان اینسومنیا گاهی بنزودیازپین‌ها تجویز می‌شوند. بنزودیازپین‌ها داروهایی اعتیاد آور هستند و مصرف طولانی مدت آن‌ها فرد را به دارو وابسته می‌کند.
دارو درمانی اختلال بی خوابی
داروهای گوناگونی برای بهبود خواب کاربرد دارند و تشخیص نوع و دوز مصرف آن با پزشک است. به یاد بسپارید که درمان بی خوابی با روان‌درمانی انجام می‌شود و داروها نقش کنترل کننده و کاهش دهنده شدت سمپتوم را بر عهده دارند. همان‌گونه که توضیح دادم بهتر است در تجویز و مصرف دارو دقت کافی انجام شود چون داروها می‌توانند زمینه‌ساز وابستگی به دارو در فرد شوند. برخی از داروهای پر کاربرد برای درمان اینسومنیا عبارتند از:
- داروهای ضد افسردگی: مانند دوکسپین (Doxepine / Selinor)، ترازودون (Trazodone) که با نام تجاری دسیرل (Desyrel) هم شناخته می‌شود
- بنزودیازپین‌ها: مانند تریازولام (Triazolam / Halcion) و تمازپام (Temazpam / Restoril)
- زولپیدوم (Zolpidem)
- راملتئون (Ramelteon / Rozerem)
روان‌درمانی اختلال بی خوابی
روش‌های گوناگون روان‌درمانی برای درمان اختلال بی خوابی کاربرد دارند. در این میان روش‌های رفتاردرمانی شناختی (CBT)، روانکاوی، هیپنوتیزم درمانی بیش از دیگر روش‌ها به کار برده می‌شود. تکنیک‌های ریلکسیشن و مدیتیشن برای بهبود خواب اثر چشمگیری دارند و حتما باید به درمانجو آموزش داده شود. با توجه به این‌که حالت‌‌های اختلال بی خوابی ممکن است در نتیجهٔ یک اختلال روان‌شناختی مانند افسردگی، اضطراب یا وسواس پدید آید؛ روان‌شناس باید بررسی کند که ریشهٔ مشکل فرد چیست. اگر علت بروز این بی خوابی، یک اختلال روان‌شناختی دیگر باشد نمی‌توانیم فرد را دچار اختلال بی خوابی بدانیم. در این شرایط با متمرکز شدن روی درمان ریشهٔ مشکلات فرد می‌توانیم بی خوابی او را هم درمان کنیم.
ما در گروه آقای روان‌شناس آمادهٔ مشاوره و درمان کسانی که از بی خوابی رنج می‌برند دهستیم. با ما گفت‌و‌گو کنید.
دقیقا خط به خطش منم.خیلی ساله که اینجوریم.به شدت اذیتم.رو‌کل زندگیم تاثیر گذاشته.با دارو هم حتی نمیتونم بخوابم مگر گاهی زولپیدم.