اختلال شخصیت مرزی یا Borderline Personality Disorder

داستان اختلال شخصیت مرزی: خانم ژانت پیش روان‌شناس می‌رود. او از زندگیش کلافه شده. می‌گوید تام (همسرش) به همراه دو فرزندش به خانهٔ مادرزنش می‌رود و او را با خود نمی‌برد. او همیشه از تنهایی رنج می‌برد. همسرش گاهی دست او را با سیگار می‌سوزاند. روان‌شناسش جاهای تیغ و خراش روی دست‌های او می‌بیند. از او می‌پرسد آیا تو این کار را کرده‌ای؟ می‌گوید بله. می‌خواستم خودم را بکشم اما هر بار پشیمان شدم. هنگامی که روان‌شناس از همسر او دربارهٔ سیگار می‌پرسد می‌گوید من هیچ گاه سیگار نکشیده‌ام همسرم ژانت به مصرف الکل و سیگار دچار است و ترک نمی‌کند. او گاهی دستانش را می‌سوزاند و می‌گوید این کار به او آرامش می‌دهد. در بررسی‌ها روان‌شناس می‌فهمد که تام همسرش را تنها نمی‌گذارد مگر در شرایطی که ژانت او و فرزندانش را از خانه بیرون کند. این داستان کوتاه و ساده نشانه‌های اختلال شخصیت مرزی یا Borderline را دربرمی‌گیرد. مرلین مونرو نیز به اختلال شخصیت مرزی دچار بود و سرانجام به زندگیش پایان داد. در این نوشته شما را با این اختلال شخصیت آشنا خواهم کرد.

اختلال شخصیت مرزی یا Borderline Personality Disorder چیست؟

اختلال شخصیت مرزی یا بردرلاین (Borderline Personality Disorder) یک اختلال شخصیتی در گروه B است. ویژگی‌های اصلی اختلال شخصیت مرزی، ناپایداری در روابط فردی، اعتماد به نفس پایین، ناپایداری خودپنداره (شناخت از خود)، ناپایداری خلقی، بی‌پروایی، رفتار بدون فکر و غیر قابل پیش‌بینی بودن است. این نشانه‌ها از کودکی آغاز می‌شوند. در گذشته باور بر این بود که این اختلال شخصیتی در مرزی میان نوروز و سایکوز جای دارد برای همین است که به آن شخصیت مرزی می‌گوییم. کسانی که دچار این اختلال روانی هستند از تنهایی و طرد شدن از دیگران به شدت می‌ترسند. این ترس را می‌توانیم در آغاز رابطه‌شان با دیگران ببینیم. آن‌ها در نخستین دیدار و آغاز رابطه بیش از اندازه وابسته می‌شوند و رفتارهای بسیار دوستانه و نزدیک بروز می‌دهند. اما اگر احساس کنند که طرف مقابل کم‌محبت است یا به اندازهٔ کافی به آن‌ها توجه نمی‌کند به سرعت به رابطه پایان می‌دهند. کسانی که دچار شخصیت مرزی هستند در روابط میان‌فردی و عاطفی شکست‌های پیاپی را تجربه می‌کنند. یکی از نشانه‌هایی که روان‌شناسان در هنگام برخورد با این افراد بررسی می‌کنند وجود جای سوختگی، خراش با تیغ، زخم با چاقو و سوختگی با سیگار است. هم‌چنین کسانی که دچار اختلال شخصیت مرزی هستند تمایل بالایی به انجام خال‌کوبی دارند و برخی از آنان بیش از اندازه خالکوبی می‌کنند. اما وجود یا نبود خالکوبی نمی‌تواند به تنهایی نشانهٔ اختلال شخصیت مرزی باشد. دیگران در نگاه یک شخصیت مرزی، سیاه یا سپید هستند. یعنی دیگران در نگاه این افراد یا خوب هستند و یا بد. ممکن است کسی که امروز از دید او خوب است فردا اهریمنی و پلید در نظر گرفته شود. آن‌ها نمی‌توانند دیگران را دارای ویژگی‌های مثبت و منفی درک کنند.

همایندی یا Comorbidity  اختلال شخصیت مرزی با دیگر اختلالات روانی

اختلال شخصیت مرزی می‌تواند با اختلال افسردگی، دوقطبی، ADHD، اختلال طیف اتیسم، آنورکسیا نروزا، بولیمیا نروزا، بینج ایتینگ و اسکیزوفرنی همایندی یا Comorbidity داشته باشد.

علت بروز اختلال شخصیت مرزی

نابسامانی در زمینه‌های گوناگون زندگی فردی، خانوادگی، زیستی، اجتماعی و … زمینه را برای بروز این اختلال شخصیتی فراهم می‌کند. سو استفاده یا آزار جنسی در کودکی در کسانی که دچار این اختلال شخصیتی هستند دیده می‌شود. چشم‌پوشی و غفلت والدین از کودک، بی‌بند و باری آنان، گرایش به مصرف مواد مخدر و الکل در خانواده‌ها کودکان را دچار بحران‌های شدید عاطفی و روانی می‌کند. این بحران‌ها ممکن است زمینه را برای شخصیت مرزی فراهم کند. یافته‌ها نشان داده است که زمینه‌های ژنتیکی و وراثت نیز در بروز این اختلال نقش دارند. از سوی دیگر برخی ناهنجاری‌های مغزی یا آسیب به نواحی از مغز می‌تواند فرد را دچار این اختلال روان‌شناختی کند.

نشانه‌ها و معیارهای DSM 5 برای اختلال شخصیت مرزی یا بردرلاین

در کتاب DSM 5 نشانه‌های اختلال شخصیت مرزی یاد شده است. به یاد بسپارید تنها با دانستن نشانه‌ها نمی‌توانید بروز اختلال روانی را در خودتان یا دیگران شناسایی کنید چون بسیاری از اختلالات روان‌شناختی نشانه‌های یکسان یا نزدیک به هم دارند. پس فرآیند شناسایی و درمان اختلال روانی کاری است که روان‌شناس آگاه و باتجربه انجام می‌دهد. نشانه‌های اختلال شخصیت مرزی در زیر آمده است:

فرد در همهٔ زمینه‌های زندگی دچار نابسامانی و رنج است. او در روابط میان‌فردی، خودپنداره، احساسات و هیجانات ناپایدار، بی فکر و بدون کنترل است. این حالت پیش از بزرگسالی آغاز شده و در زمینه‌های گوناگون زندگی دیده می‌شود. این حالت با ۵ مورد (یا بیش از ۵ مورد) از موارد زیر نشان داده می‌شود:

۱- فرد می‌ترسد دیگران او را ترک کنند و برای این‌که دیگران او را واقعاً یا به خیال خودش ترک نکنند با پریشانی تلاش می‌کند. این رفتارها شامل التماس، تلاش‌های غیرمنطقی، دروغگویی و… هستند و رفتارهای انتحاری یا خودزنی را دربرنمی‌گیرند.

۲- همیشه در زندگیش روابط میان‌فردی ناپایدار و پرتنش دارد که ویژگی مهم آن این است که طرف مقابل را بسیار خوب یا بیش از اندازه پست و بی‌ارزش می‌پندارد. دیگران در نگاه او سیاه یا سپید هستند.

۳- اختلال هویت دارد و خودپندارهٔ او همیشه به شدت ناپایدار است.

۴- حداقل در ۲ زمینه (مانند روابط جنسی، سوء مصرف مواد، بینج ایتینگ و رانندگی خطرناک) رفتارهای ناگهانی، بدون فکر و ناپایدار دارد. این رفتارها خودزنی را دربرنمی‌گیرد و انتحاری نیست.

۵- پیاپی رفتارهای انتحاری از او سر می‌زند. ژست خودکشی به خود می‌گیرد یا تهدید به خودکشی می‌کند یا دست به خودزنی می‌زند.

۶- هیجان و احساسات ناپایدار دارد زیرا بیش از اندازه واکنشی است. بدون فکر کردن دربارهٔ چیزهای گوناگون خلق او دگرگون می‌شود. مانند دیسفوربیای اپیزودیک شدید، اضطراب، زودرنجی یا زودخشمی که چند ساعت طول می‌کشند و گاهی چند روز هم دنباله دارند.

۷- همیشه احساس خلاء و تهی بودن می‌کند.

۸- با هر محرک یا در هر موقعیتی به شدت خشمگین می‌شود یا نمی‌تواند خشمش را کنترل کند. زود و پیاپی خشمگین می‌شود. همیشه خشمگین است یا پیاپی نسبت به دیگران خشونت فیزیکی نشان می‌دهد.

۹- افکار پارانوئیدی کوتاه‌مدت و مرتبط با استرس دارد یا سمپتوم‌های شدید گسستگی را نشان می‌دهد.

درمان اختلال شخصیت مرزی

کسانی که دچار شخصیت مرزی هستند بر خلاف کسانی که اختلال شخصیت ضد اجتماعی دارند، از وجود مشکل در زندگیشان آگاهند و می‌پذیرند که باید از روان‌شناس کمک بگیرند. اما در بیش‌تر موارد درمان را نیمه‌کاره رها می‌کنند. آن‌ها معمولاً به سفارش‌های روان‌شناس و روان‌پزشک گوش نمی‌کنند و مصرف داروها را به درستی انجام نمی‌دهند. یک روز روان‌شناسان را منجی و روز دیگر دشمنی پلید می‌پندارند. بسیاری از روان‌شناسان به دلیل سختی کار با این گروه، از درمان این افراد خودداری می‌کنند و آنان را به روان‌شناسان دیگر ارجاع می‌دهند. برای درمان اختلال شخصیت مرزی نیاز به دارو درمانی و روان‌درمانی است. داروها نقش کنترل کننده دارند و درمان با روان‌درمانی کامل می‌شود.

دارو درمانی اختلال شخصیت مرزی

برای دارو درمانی شخصیت مرزی داروهای ضد تشنج، ضد اضطراب و داروهای آنتی سایکوتیک تجویز می‌شوند. همان‌گونه که گفته شد دارو درمانی نشانه و سپمتوم‌های اختلال شخصیت مرزی را کنترل می‌کند اما برای تکمیل فرآیند درمان به روان‌درمانی نیاز است. در برخی از شرایط ممکن است فرد برای دوره‌ای در بیمارستان اعصاب و روان بستری شود.

روان‌درمانی اختلال شخصیت مرزی

روانکاوی و رفتاردرمانی دیالکتیک (Dialectical behavior therapy)، درمان مبتنی بر ذهن‌سازی (Mentalization-based therapy)، طرحواره درمانی متمرکز (Schema-focused therapy)، روش‌هایی هستند که برای روان‌درمانی اختلال شخصیت مرزی به کار برده می‌شود.

ما در گروه آقای روان‌شناس آمادهٔ راهنمایی و کمک به کسانی که از اختلال شخصیت مرزی رنج می‌برند هستیم. با ما گفت‌و‌گو کنید.