بی‌اشتهایی عصبی یا اختلال آنورکسیا نروزا

رژیم گرفتن یکی از کارهایی است که برای کاهش وزن و رسیدن به اندام ایده‌آل انجام می‌شود. برخی از رژیم‌های غذایی زیر نظر پزشک، همراه با ورزش و به طور منطقی انجام می‌شوند. ولی برخی از افراد برای کاهش وزن کارهایی غیرمنطقی انجام می‌دهند. آن‌ها رژیم‌های غذایی سخت می‌گیرند یا از خوردن غذا خودداری می‌کنند تا بتوانند به وزن ایده‌آلشان برسند. برخی از افراد هم راهکارهایی خطرناک‌تر را به کار می‌گیرند برای نمونه داروهای اسهال‌آور می‌خورند یا خودخواسته دست به استفراغ می‌زنند. شاید شنیده باشید اگر به اندام مدل‌های لباس نگاه کنید می‌بینید که برخی از آن‌ها بیش از اندازه لاغر هستند و این لاغری از راه‌های خطرناک پدید آمده است. آیا برای رسیدن به اندام دلخواه باید از غذا خوردن خودداری کنیم؟ آیا باید غذایی که خورده‌ایم را هر گونه که می‌شود دفع کنیم؟ کسانی که دست به چنین رفتارهایی می‌زنند دچار اختلال بی‌اشتهایی عصبی یا آنورکسیا نروزا (Anorexia Nervosa) هستند. در این نوشته شما را با این اختلال خوردن آشنا خواهم کرد.

بی‌اشتهایی عصبی یا آنورکسیا نروزا (Anorexia Nervosa) چیست؟

بی‌اشتهایی عصبی یا آنورکسیا نروزا (Anorexia Nervosa) یکی از شاخه‌های اختلالات خورد و خوراک است که بیش‌تر در زنان دیده می‌شود. واژه‌ی آنورکسیا به بی‌اشتهایی اشاره دارد و واژه‌ی نروزا نشان می‌دهد که بی‌اشتهایی به دلایل هیجانی رخ داده است. به همین خاطر است که در زبان پارسی این اختلال را به نام بی‌اشتهایی عصبی نام‌گذاری کرده‌اند که چندان درست نیست. زیرا بسیاری از کسانی که دچار آنورکسیا نروزا هستند اشتها یا میل خود به غذا را از دست نمی‌دهد. بی‌اشتهایی به ندرت رخ می‌دهد و معمولاً در نوع پیشرفته‌ی اختلال آنورکسیا نروزا، بی‌اشتهایی پدید می‌آید. سمپتوم های اصلی آنورکسیا نروزا گرسنگی دادن به خود و مقاومت در برابر داشتن وزن عادی و حداقل است. این اختلال بی‌اشتهایی عصبی بیش‌تر در دختران نوجوان دیده می‌شود. بر پایه‌ی  گزارش DSM 5 سن آغاز  آنورکسیا نوجوانی و سال‌های آغازین بزرگسالی (۱۴ تا ۱۸ سالگی) است. اختلال آنورکسیا بیش‌تر پس از یک دوره زندگی پر استرس یا یک دوره رژیم غذایی افراطی آغاز می‌شود. بروز این اختلال در زنان ۱۰ برابر مردان گزارش شده است. در سال‌های گذشته این اختلال در دختران ۸ تا ۱۳ سال نیز گزارش شده است. ویژگی‌های اصلی آنورکسیا نروزا عبارتند از: ۱- مقاومت در برابر حفظ حداقل وزن؛ ۲- ترس بیمارگونه و غیرمنطقی از چاق شدن؛ ۳- باورهای نادرست درباره‌ی اندام ایده‌آل، که فرد حتی در لاغری مفرط نیز فکر می‌کند که چاق است. کسانی که دچار بی‌اشتهایی عصبی هستند گمان می‌کنند که پایین آوردن وزن بدن و لاغر ترشدن یک پیروزی بزرگ، و افزایش وزن و چاق شدن نشانه‌ی بی‌ارادگی و کنترل نداشتن بر خود است. حتی هنگامی که افراد مبتلا به آنورکسیا نروزا اعتراف می‌کنند که بیش از اندازه لاغر هستند باز هم مشکلات جسمانی و خطرات این حالت را انکار می کنند. تلاش آن‌ها این است که از میزان چربی در نقاطی از بدن که فکر می‌کنند «بیش از اندازه چاق هستند» بکاهند.

وزن ایده‌آل و استاندارد چیست؟

برای توصیف وزن استاندارد و اضافه وزن باید با مفهوم شاخص توده بدنی یا BMI آشنا شویم. شاخص توده بدنی (Body Mass Index) یک شاخص ساده‌ی نسبت وزن به قد است که برای به دست آوردن آن، وزن بدن به کیلوگرم را بر مربع قد به متر تقسیم می‌کنند. بر پایه‌ی تعریف سازمان بهداشت جهانی، BMI بیش‌تر یا مساوی با ۲۵ اضافه وزن، و BMI بیش‌تر یا مساوی با ۳۰ چاقی است. کتاب DSM 5 برای روشن کردن این‌که فرد بیش از اندازه لاغر است یا نه معیارهایی را تعیین کرده است: اگر وزن بدن کم‌تر از ۸۵ درصد حد انتظار باشد گفته می‌شود که فرد وزنی کمتر از حد استاندارد (کمبود وزن) دارد. هم‌چنین معیارها بر ترس بیمارگونه از افزایش وزن و باور نادرستی که افراد از اندام خود دارند تمرکز می‌کنند. کمال‌گرایی، وسواس و باورهای نادرست درباره‌ی اندام عوامل مهمی هستند که زمینه‌ساز بروز آنورکسیا نروزا می‌شوند.

DSM 5 بین دو نوع آنورکسیا نروزا تفاوت می‌گذارد که عبارتند از: آنورکسیا از نوع محدود ( آنورکسیا از نوع محدود کننده)  که در آن گرسنگی دادن به خود با «تصفیه» (purging) همراه نیست. یعنی فرد خود را به استفراغ نمی‌اندازد یا از مواد ملین (اسهال‌آور) استفاده نمی‌کند. و آنورکسیا از نوع بینج ایتینگ/ تصفیه که در آن فرد به همیشه خود را به استفراغ وادار می‌کند یا از مواد ملین (مسهل)  استفاده می‌کند تا بتواند بر وزن خود کنترل داشته باشد.

نشانه ها و معیارهای DSM 5 برای بی‌اشتهایی عصبی یا آنورکسیا نروزا (Anorexia Nervosa) 

A: فرد از خوردن غذای مناسب و در نتیجه از کسب انرژی لازم خودداری می‌کند. این کار به کاهش وزن شدید (از نظر سنی، جنسی، مسیر رشد و سلامت جنسی) می‌انجامد. منظور از کاهش وزن شدید (لاغری شدید یا کاهش وزن چشمگیر) این است که وزن فرد بزرگسال از حداقل وزن معمول، یا وزن کودک و نوجوان از حداقل وزنی که برای سن او انتظار می‌رود کمتر است.

B: فرد از افزایش وزن یا چاق شدن به شدت می‌ترسد یا همیشه رفتارهایی می‌کند که از افزایش وزن جلوگیری می‌کند حتی هنگامی که کمبود وزن چشمگیر دارد.

C: از وزن بدن یا شکل اندام خود برداشت نادرست دارد. ارزشی که برای خودش قائل می‌شود بیش از اندازه و به طور غیر منطقی تحت تأثیر وزن بدن یا شکل اندامش است. با این که کمبود وزن دارد نمی‌پذیرد که این کمبود وزن برای سلامتیش خطرناک است.

ساب تایپ ها یا انواع فرعی

محدود کننده‌ها: حداقل در ۳ ماه گذشته فرد، بینج ایتینگ یا رفتار تصفیه نداشته است. یعنی خودش را مجبور به استفراغ نکرده یا از ملین‌ها، ادرار آورها، و روده‌شورها استفاده‌ی بی‌مورد نکرده و تنها غذا خوردن خود را کاهش داده است.

بینج ایتینگ/تصفیه: حداقل در سه ماه گذشته فرد به طور پیاپی دوره‌هایی از بینج ایتینگ  یا رفتارهای تصفیه داشته است. یعنی خودش را به استفراغ انداخته یا از ملین‌ها، ادرار آورها یا روده‌شورها استفاده بی‌مورد کرده است.

اسپسیفایر شدت

خفیف: BMI ≥17 kg/m²

متوسط: BMI 16-16.99 kg/m²

شدید: BMI 15-15.99 kg/m²

بیش از اندازه: BMI <15 kg/m²

همایندی بی‌اشتهایی عصبی یا آنورکسیا نروزا با دیگر اختلالات روانی

آنورکسیا نروزا می‌تواند با اختلال روانی وسواسی اجباری یا OCD، بادی دیسمورفیک، اختلال شخصیت وسواسی-اجباری یا OCPD، افسردگی عمده طولانی‌مدت، اختلال شخصیت مرزی و … همایندی یا Comorbidity داشته باشد.

درمان بی‌اشتهایی عصبی یا آنورکسیا نروزا  (Anorexia Nervosa)

آنورکسیا نروزا هم به دارو درمانی و هم روان‌درمانی نیاز دارد. برای درمان آنورکسیا نروزا گاهی نیاز است که فرد در بیمارستان بستری شود تا زیر نظر پزشکان وزنش افزایش یابد گاهی شرایط به اندازه‌ای ویژه است که باید تعادل الکترولیتی بدن بازیابی شود و اگر این فرآیند انجام نشود ممکن است که فرد به خاطر آنورکسیا نروزا بمیرد. به یاد بسپارید دارو درمانی و روان‌درمانی در کنار هم می‌توانند فرآیند درمان آنورکسیا نروزا را کامل و اثربخش کنند.

دارو درمانی بی‌اشتهایی عصبی یا آنورکسیا نروزا  (Anorexia Nervosa)

برای دارو درمانی آنورکسیا نروزا، داروهای ضد افسردگی مانند فلوکستین (پروزاک) به کار برده می‌شود. هم‌چنین SSRI ها نیز می‌توانند برای درمان دارویی اثربخش باشند.

روان درمانی بی‌اشتهایی عصبی یا آنورکسیا نروزا  (Anorexia Nervosa)

رویکردهای گوناگون روان‌درمانی مانند درمان شناختی- رفتاری یا CBT، روانکاوی، خانواده درمانی، رفتار درمانی و … در درمان آنورکسیا نروزا کاربرد دارند. در این میان CBT پرکاربردترین شیوه‌ی درمان این اختلال روانی است.

ما در گروه آقای روان‌شناس آماده‌ی کمک به کسانی که از بی‌اشتهایی عصبی یا آنورکسیا نروزا رنج می‌برند هستیم.