هنگامی که مردم با فردی که دچار اختلال شخصیت وابسته است دوست می‌شوند احساس خوبی دارند. آن‌ها می‌بینند در کنار فردی هستند که با تمام وجود ابراز علاقه می‌کند و هر آن‌چه می‌گویند را می‌پذیرد. اما این حالت پس از مدتی غیر قابل تحمل می‌شود. آن‌ها می‌بینند با فردی روبرو هستند که برای یک لحظه هم رهایشان نمی‌کند و رفتارهایش آزاردهنده است. در این نوشته شما را با این اختلال شخصیتی و روش درمان آن آشنا خواهم کرد.
اختلال شخصیت وابسته یا Dependent Personality Disorder چیست؟
اختلال شخصیت وابسته (Dependent Personality Disorder) یکی از اختلالات شخصیت گروه C است. در این اختلال روانی فرد در زمینه‌های گوناگون زندگیش به دیگران وابسته است و استقلالی ندارد. این افراد برای انجام کارهای روزمره و تصمیم‌گیری‌های پیش و پا افتاده هم به دیگران وابسته هستند. این وابستگی با یک ترس غیر منطقی از تنها ماندن و ترک شدن همراه است. این افراد حتی هنگامی که با دیدگاه دیگران مخالفند دیدگاه خودشان را بیان نمی‌کنند یا رفتاری نشان می‌دهند که انگار گفته‌ها یا رفتار طرف مقابل را قبول دارند چون از ترک شدن و تنها ماندن ترس شدید دارند. یک شخصیت وابسته تمام تلاش خود را می‌کند که پشتیبانی، تأیید و دلگرمی دیگران را داشته باشد. اگر به دلایلی دوست نزدیک یا کسی که با او رابطه عاطفی دارد رهایش کند به سرعت دنبال یافتن یک جایگزین برای او می‌گردد چون از تنها ماندن احساس رنج، پریشانی و درماندگی شدید می‌کند، و بر این باور است که نمی‌تواند به تنهایی از خودش مراقبت کند. این افراد به دلیل ترس‌هایی که دارند در برابر آزار و سو استفاده مقاومت چندانی نشان نمی‌دهند. بروز این اختلال در زنان بیش از مردان است.
نشانه‌های اختلال شخصیت وابسته یا Dependent Personality Disorder
- اعتماد به نفس پایین
- ترس شدید و غیر منطقی از تنهایی و ترک شدن از سوی دیگران
- ناتوانی در حل مسائل زندگی بدون کمک دیگران
- چسبندگی و وابستگی شدید به دیگران
- ناتوانی در انجام کارها بدون کمک دیگران
- مطیع و فرمانبردار بودن
- احساس ناتوانی و بی‌کفایتی
علت بروز اختلال شخصیت وابسته چیست؟
این اختلال شخصیت ریشه در دوران کودکی و نوجوانی دارد. رشد کودک در خانواده‌ای با پدر و مادر سلطه‌گر، خطر بروز این اختلال شخصیتی را افزایش می‌دهد. هنگامی که والدین بیش از اندازه اقتدارگرا یا مراقبت‌کننده باشند، شخصیت فرزندشان مستقل و توانمند نمی‌شود. در نتیجه والدین در تمام زمینه‌های زندگی فرزندشان دخالت می‌کنند و فرزند توانایی انجام کارها را به تنهایی از دست می‌دهد و همیشه به دنبال دریافت پشتیبانی و تأیید خواهد بود تا بفهمد رفتاری که انجام داده درست بوده یا نه. مشکلات این افراد پس از ازدواج شدیدتر هم می‌شود و ممکن است زندگیشان به طلاق بیانجامد.هم‌چنین پژوهشی در سال ۲۰۱۲ نشان داد که ویژگی‌های این اختلال شخصیتی ممکن است از والدین به فرزندان به صورت ارثی منتقل شود.
همایندی اختلال شخصیت وابسته با دیگر اختلالات روانی
اختلال شخصیت وابسته می‌تواند با اختلالات اضطرابی، وحشت‌زدگی یا پنیک اتک، اختلال افسردگی و سوء مصرف مواد، همایندی یا Comorbidity داشته باشد.
نشانه‌ها و معیارهای DSM 5 برای اختلال شخصیت وابسته
در کتاب DSM 5 نشانه‌ها و معیارهای اختلال شخصیت وابسته یاد شده است. به یاد بسپارید که تنها با دانستن نشانه‌ها نمی‌توانید یک اختلال روان‌شناختی را شناسایی کنید. چون برخی از اختلالات روانی نشانه‌های همانند یا نزدیک به هم دارند. پس شناسایی اختلال روانی کاری است که یک روان‌شناس باتجربه انجام می‌دهد و پس از آن به درمان اختلال روانی می‌پردازد. نشانه‌های این اختلال روانی چنین است:
فرد به طور شدید و فراگیر نیازمند رسیدگی دیگران به خودش است. این نیاز باعث می‌شود که فرد رفتار چسبنده و مطیعانه داشته باشد و از جدا شدن بترسد. این نیاز پیش از سال‌های نخست بزرگسالی آغاز شده و در شرایط و موقعیت‌های گوناگون دیده می‌شود. این حالت را با ۵ مورد (یا بیش از ۵ مورد) از موارد زیر نشان می‌دهند:
۱- در تصمیم‌گیری‌های روزمره به شدت نیازمند دلگرمی و سفارش‌های دیگران است.
۲- نیاز دارد که دیگران مسئولیت بخش‌های گوناگون زندگیش را برعهده بگیرند.
۳- نمی‌تواند با دیگران مخالفت کند چون می‌ترسد تأیید، پشتیبانی یا دلگرمی آنان را از دست بدهد. این مورد شامل ترس‌های واقع‌گرایانه از تنبیه به دلیل کاری بد نمی‌شود.
۴- نمی‌تواند برای انجام دادن کارها پیش‌قدم شود. یا نمی‌تواند به تنهایی کاری را انجام دهد. این حالت به دلیل نداشتن اعتماد به نفس بروز پیدا می‌کند نه به خاطر بی‌انگیزگی یا نداشتن انرژی.
۵- برای به دست آوردن پشتیبانی و تأیید دیگران دست به هر کاری می‌زند. تا جایی که برای انجام کارهای ناخوشایند هم داوطلب می‌شود.
۶- در تنهایی احساس رنج یا درماندگی می‌کند. زیرا به شدت و به طور غیر منطقی می‌ترسد که نتواند از خودش مراقبت کند.
۷- هنگامی که رابطهٔ دوستانه و نزدیکش را با کسی از دست می‌دهد به سرعت دنبال ایجاد رابطهٔ تازه با کسی دیگر می‌گردد تا کسی را برای پشتیبانی و دلگرمی به عنوان جایگزین کنار خودش داشته باشد.
۸- به طور شدید و غیر منطقی می‌ترسد که تنها بماند و ناچار شود به تنهایی از خودش مراقبت کند.
درمان اختلال شخصیت وابسته یا Dependent Personality Disorder
این اختلال شخصیت با روان‌درمانی درمان می‌شود. پس برای آغاز فرآیند درمان باید پیش روان‌شناس بروید. هم‌چنین در برخی از شرایط ممکن است دارودرمانی هم انجام شود اما داروها برای درمان اضطراب و افسردگی ناشی از بروز این اختلال شخصیت تجویز می‌شوند و برای درمان هستهٔ اصلی مشکل فرد کاربرد ندارند.
دارودرمانی اختلال شخصیت وابسته
همان‌گونه که گفته شد کسانی که دچار اختلال شخصیت وابسته هستند در خطر بروز افسردگی و اضطراب قرار دارند. اگر این افسردگی یا اضطراب شدید شود داروهای ضد اضطراب یا ضد افسردگی برای فرد تجویز می‌شود. اما این داروها جنبهٔ کمکی دارند و اختلال را درمان نمی‌کنند.
روان‌درمانی اختلال شخصیت وابسته
رفتاردرمانی شناختی یا CBT، طرحواره درمانی و روانکاوی بهترین روش‌های روان‌درمانی این اختلال شخصیت هستند. به کمک رفتاردرمانی شناختی می‌توانیم به بهبود و افزایش اعتماد به نفس فرد کمک کنیم. هم‌چنین باید خودپنداره‌های فرد دگرگون شود. کسانی که دچار این اختلال شخصیت هستند درک درستی از توانمندی‌های خود ندارند. روان‌شناس در فرآیند درمانی تلاش می‌کند باورها و رفتارهای ناکارآمد فرد را تغییر دهد و باورها و رفتارهای درست را جایگزین نماید تا فرد بتواند شخصیتی مستقل و توانمند داشته باشد.
در روش روانکاوی ما به دنبال یافتن ریشهٔ مشکلات در گذشتهٔ فرد هستیم. همان‌گونه که گفته شد اختلال شخصیت وابسته ریشه در کودکی فرد دارد. افرادی که پدر و مادرانی سلطه‌گر داشته‌اند به گونه‌ای پرورش می‌یابند که توانایی انجام کارهایشان را بدون دخالت آنان ندارند. به همین خاطر اعتماد به نفس این افراد پایین است. هنگامی که فرد رنج و پریشانی وابستگی به خانواده را برای سال‌ها بر دوش بکشد، شخصیت مستقل و توانمند در او شکل نمی‌گیرد. روش درمانی روانکاوی بر خلاف CBT زمان طولانی‌تری نیاز دارد و مشکلات را به طور عمیق‌تر بررسی و درمان می‌کند.
یکی از مواردی که روان‌شناس در فرآیند درمانی این اختلال شخصیت باید به آن توجه داشته باشد این است که باید از وابستگی درمانجو به خودش جلوگیری کند. برخی از روان‌شناسان کم‌تجربه کار روی کسانی که دچار این اختلال روان‌شناختی هستند را بسیار دوست دارند چون می‌گویند که این درمانجویان توجه کاملی به گفته‌هایشان دارند. یا این‌که هر تکلیفی به آن‌ها داده می‌شود به خوبی انجام می‌دهند. اما توجه داشته باشید این حالات برگرفته از مشکلاتی است که فرد برای درمان آن پیش روان‌شناس آمده است. پس روان‌شناس باید تلاش کند که از وابستگی درمانجو به خودش خودداری کند و برای ایجاد استقلال در فرد تلاش نماید.
ما در گروه آقای روان‌شناس آمادهٔ مشاوره و روان‌درمانی به کسانی که از اختلال شخصیت وابسته رنج می‌برند هستیم. با ما گفت‌و‌گو کنید.
