اختلال شخصیت خودشیفته، خودشیفتگی یا نارسیستیک

اختلال خودشیفتگی (اختلال شخصیت خودشیفته) یکی از اختلالات شخصیت همه‌گیر در جهان است که با نام اختلال شخصیت نارسیستیک هم شناخته می‌شود. نام این اختلال شخصیت از یک داستان یونانی سرچشمه گرفته است. نارسیس (نرگس) پسری جوان و بسیار زیبا بود که به هیچ دختری روی خوش نشان نمی‌داد و آنان را تحقیر می‌کرد. نمسیس خدای انتقام‌گیر از مغروران هنگامی که از رفتار ناپسند نارسیس آگاه شد او را کنار برکه‌ای کشاند. هنگامی که نارسیس چهرهٔ خود را در آب دید عاشق و دلباختهٔ چهرهٔ درون آب شد و خود را درون آب انداخت بدون آن‌که متوجه شود این چهرهٔ خودش است. از آن‌جایی که او شنا بلد نبود غرق شد و پس از مرگ به گل نرگس تبدیل شد.

اختلال شخصیت خودشیفته یا اختلال خودشیفتگی چیست؟

اختلال شخصیت خودشیفته، اختلال خودشیفتگی یا نارسیستیک (Narcissistic Personality Disorder) یکی از اختلالات شخصیت گروه B است. کسانی که دچار این اختلال روانی هستند توانایی‌های خود را فراتر از آن‌چه که هست می‌دانند و دربارهٔ خودشان بزرگنمایی و اغراق می‌کنند. بر خلاف باور بیش‌تر مردم، کسانی که دچار خودشیفتگی هستند از اعتماد به نفس پایین و احساس حقارت رنج می‌برند. آن‌ها همیشه به تعریف و تحسین دیگران نیاز دارند و اگر مورد تحسین دیگران قرار نگیرند اندوهگین یا خشمگین می‌شوند. آن‌ها خود را برتر از دیگران می‌پندارند و احساس همدلی نسبت به دیگران ندارند. به همین خاطر به احساسات و نیازهای دیگران توجه نمی‌کنند و همیشه حق را به خودشان می‌دهند. آن‌ها خود را مجاز به سو استفاده از دیگران می‌دانند و برای رسیدن به اهدافشان از دیگران بهره‌کشی می‌کنند. آن‌ها شخصیت‌هایی دروغگو و فرصت‌طلب هستند. یکی دیگر از ویژگی‌های این افراد این است که انتظار دارند دیگران بدون هیچ منت یا چشم‌داشتی برای آن‌ها هر کاری انجام دهند هر چند که این لطف غیرمنطقی و بی‌دلیل باشد. روابط عاطفی و زناشویی کسانی که دچار این اختلال روانی هستند بسیار شکننده است. از آن‌جایی که آن‌ها میل بیش از اندازه به تحسین شدن دارند و خود را برتر از دیگران می‌پندارند دچار کشمکش می‌شوند. آن‌ها نمی‌توانند احساسات و نیازهای شریک خود را بپذیرند و به همین خاطر تجربهٔ شکست‌های عاطفی در این افراد فراوان است.

چرا افراد دچار خودشیفتگی می‌شوند؟

خودشیفتگی به دلیل کم‌توجهی در کودکی

آن‌چه دربارهٔ شخصیت خودشیفته گفته شد را به یاد بیاورید. آن‌ها کسانی هستند که تشنهٔ توجه، تحسین و تمجید دیگران هستند و خود را برتر از دیگران می‌دانند. این باور و رفتارها ریشه در کودکی و نوجوانی دارد. بیش‌تر کسانی که دچار خودشیفتگی هستند در خانواده‌ای بی‌عاطفه و سرد پرورش یافته‌اند که کودکانشان را نادیده می‌گرفتند. پدر و مادرانی که موفقیت‌های فرزندانشان را بی‌ارزش می‌دانند؛ استعداد و توانمندی کودک را سرکوب می‌کنند؛ به احساسات و نیازهای کودک بی‌اعتنایی می‌کنند؛ چنین خانواده‌ای شخصیت کودک را شکننده و بی‌اعتماد به نفس می‌کند. فرد در پایان نوجوانی و جوانی برای جبران این کمبود و کاستی‌ها تلاش می‌کند تا تحسین و تمجیدی که در کودکی دریافت نکرده‌ را از دیگران دریافت کند. آن‌ها برای تحسین شدن دست به هر کاری می‌زنند و خودشان را شخصیتی خاص و پیروز می‌پندارند در حالی که چنین نیست. این‌گونه ریشه‌های کودکی و رفتارهای نوجوانی زمینه را برای دچار شدن به اختلال شخصیت خودشیفته فراهم می‌کند.

خودشیفتگی به دلیل توجه بیش از اندازه به کودک

برخی دیگر از روان‌شناسان نیز بر این باورند که توجه و محبت بیش از اندازهٔ والدین به کودک زمینه‌ساز شکل‌گیری خود بزرگ‌بینی در کودک می‌شود. هنگامی که والدین به طور غیر منطقی کودک را تحسین کنند و بازخوردهای واقعی و درستی به رفتارهای کودک نشان ندهند کودک دچار خودبزرگ‌بینی می‌شود و از واقعیت زندگی فاصله می‌گیرد. کودکانی که این شرابط را تجربه می‌کنند رفتارهایی بر پایهٔ نهاد از خود بروز می‌دهند. نهاد بخشی از ساختار شخصیت از دیدگاه روانکاوی است که بر اساس اصل لذت رفتار می‌کند.

نشانه‌ها و معیارهای DSM 5 برای اختلال شخصیت خودشیفته

در کتاب DSM 5 نشانه‌ها و سمپتوم‌های اختلال ششخصیت خوشیفته یاد شده است. به یاد بسپارید تنها با دانستن نشانه‌ها نمی‌توانید بروز اختلال روان‌شناختی را شناسایی کنید. برخی از اختلالات روانی نشانه‌های همسان یا نزدیک به هم دارند. برای همین است که شناسایی و درمان اختلال روانی از سوی روان‌شناس انجام می‌شود. اگر احساس می‌کنید خود یا یکی از نزدیکانتان دچار این اختلال روان‌شناختی هستید باید پیش روان‌شناس بروید.

فرد تقریباً در همهٔ زمینه‌های زندگی خود (در خیال یا رفتار) احساس خود بزرگ‌بینی دارد. به تعریف و تمجید دیگران نیازمند است و همدلی ندارد. این شرایط از سال‌های پایانی نوجوانی و آغاز بزرگسالی رخ داده است و در موقعیت‌های گوناگون دیده می‌شود؛ ۵ مورد (یا بیش از ۵ مورد) از موارد زیر آن را نشان می‌دهند:

۱- خود بزرگ‌بینی دارد و احساس می‌کند فردی بسیار مهم است. برای نمونه: پیروزی‌ها و توانمندی‌های خود را بزرگ جلوه می‌دهد و بدون آن‌که پیروزمندی‌های بزرگی داشته باشد؛ انتظار دارد که دیگران او را فردی بسیار خوب و مهم بدانند.

۲- همیشه دربارهٔ پیروزمندی، توانمندی، زیبایی، هوش یا عشق ایده‌آلش خیال‌بافی می‌کند.

۳- بر این باور است که فردی بسیار خاص و بی‌همتاست. تنها کسانی که خودشان افرادی خاص یا باکلاس هستند می‌توانند درکش کنند. دوست دارد با این افراد رفت و آمد داشته باشد و از دیگران دوری می‌کند.

۴- به تحسین و تمجید دیگران بسیار نیازمند است.

۵- همیشه خودخواه است و حق را به خودش می‌دهد. گمان می‌کند که می‌تواند هر کاری خواست انجام دهد. بدون هیچ دلیل و منطقی انتظار دارد دیگران در حقش لطف بزرگی کنند یا رفتاری متفاوت از دیگران با او داشته باشند. همیشه خواسته‌های او را برآورده کنند.

۶- از دیگران سو استفاده می‌کند تا به اهداف خودش برسد.

۷- همدلی ندارد. احساسات و نیازهای دیگران را به رسمیت نمی‌شناسد.

۸- همیشه به دیگران حسادت می‌کند یا گمان می‌کند که دیگران به او حسادت می‌کنند.

۹- مغرور است رفتارهای متکبرانه دارد و از بالا به دیگران نگاه می‌کند.

همایندی اختلال شخصیت خوشیفته با دیگر اختلالات روانی

اختلال شخصیت خوشیفته همایندی یا Comorbidity بالایی با دیگر اختلالات روانی دارد. احتمال بروز افسردگی در کسانی که دچار NPD هستند بالاست. اختلال خودشیفتگی با اختلال دوقطبی، سو مصرف مواد، آنورکسیا نروزا، بولیمیا نروزا، اختلال شخصیت پارانوئيد، اختلال شخصیت مرزی و دیگر اختلالات شخصیت همایندی دارد.

درمان خودشیفتگی؛ درمان اختلال شخصیت خودشیفته

برای درمان اختلال شخصیت خودشیفته روان‌درمانی به کار برده می‌شود اما در برخی شرایط ممکن است داروهای روان‌پزشکی نیز تجویز شود. داروها تنها نقش کنترل‌کننده و بهبودبخش دارند و درمان اصلی با روان‌درمانی انجام می‌شود.

دارو درمانی اختلال شخصیت خوشیفته

در برخی شرایط داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب برای بهبود فرد تجویز می‌شود.

روان‌درمانی اختلال شخصیت خودشیفته

روانکاوی و رفتاردرمانی شناختی (CBT) برای درمان این اختلال شخصیت کاربرد دارد. روان‌شناس در فرآیند روان‌درمانی این اختلال روانی تلاش می‌کند که خودپنداره‌های منفی و نادرست فرد را دگرگون کند و درمانجو را به شناخت درستی از شرایط و موقعیتی که در آن است برساند. روابط میان‌فردی او را بهبود بخشد. توانایی پذیرش و همدلی را در فرد تقویت می‌کند و روحیهٔ انتقادپذیری را در وی پدید می‌آورد. در کنار این کارها باید به بهبود اعتماد به نفس درمانجو نیز توجه داشت. آن‌چه گفته شد تنها بخشی از فرآیند روان‌درمانی است. ما در گروه آقای روان‌شناس آمادهٔ کمک به کسانی که از اختلال شخصیت خودشیفته رنج می‌برند هستیم. با ما گفت‌و‌گو کنید.