مغز ما در هنگام خواب چه کار می‌کند؟

مغز انسان در هنگام خواب چه کار می‌کند؟ آیا مغز می‌خوابد؟ آیا مغز همیشه بیدار است؟ این‌ها پرسش‌هایی است که ممکن است بارها از خودتان پرسیده باشید. می‌دانیم که مغز مسئولیت مدیریت، ساماندهی و کنترل اعضای بدن را بر عهده دارد و زندگی ما به آن وابسته است. اما چیزی که می‌خواهیم بدانیم این است که آیا مغز هم مانند دیگر اعضای بدن در هنگام خواب خاموش می‌شود یا نه؟ در این نوشته شما را با رابطهٔ مغز و شیوهٔ کارکرد آن در هنگام خواب آشنا خواهم کرد.

آیا مغز می‌خوابد؟

بسیاری از مردم خواب را همانند مرگ کوتاه مدت می‌دانند و بر این باورند که اندام‌های ما هنگام خواب به حالتی مانند Standby در می‌آیند تا بتوانند استراحت کنند. این باور تا اندازه‌ای درست است اما مغز چه طور؟ آیا مغز هم به خواب فرو می‌رود یا به فعالیت خود ادامه می‌دهد؟ می‌دانیم که مغز، مرکز فرماندهی بدن است و تمام فرمان‌های مدیریت جسم از این بخش صادر می‌شود. مغز انسان حتی در هنگام خواب هم به فعالیت خود ادامه می‌دهد و بیدار می‌ماند. مغز ابزار اصلی خواباندن و بیدار کردن جسم ماست. هم‌چنین کنترل بخش‌های حیاتی بدن مانند گردش خون و تنفس در هنگام خواب بسیار مهم است که مغز این کار را به خوبی انجام می‌دهد.

مغز در هنگام خواب چه کاری انجام می‌دهد؟

هنگامی که به رختخواب می‌رویم و آمادهٔ خواب می‌شویم بخشی از این فرآیند در ارادهٔ ماست ما می‌خواهیم بخوابیم پس دراز می‌کشیم. اما این‌که چگونه روند خوابیدن انجام شود در کنترل مغز ماست. مغز فرمان آرمیدن را به تمام نقاط بدن می‌فرستد. ضربان قلب را کاهش می‌دهد و تنفس عمیق‌تر می‌شود. در این حالت مغز به آرام کردن و استندبای کردن و فلج موقت اندام‌های بدن می‌پردازد. مغز کنترل تمام این فعالیت‌ها را هنگامی که در خواب هستیم بر عهده دارد. و پس از انجام این سلسله کارها، فعالیت اصلی مغز آغاز می‌شود. در این مرحله مغز ما به وظایف ویژهٔ خود یعنی پردازش و تجزیه و تحلیل اطلاعات می‌پردازد.

مغز انسان در هنگام خواب اطلاعات روزمره را طبقه‌بندی و پردازش می‌کند

هنگامی که بدن در حالت خواب قرار می‌گیرد مغز بخشی از وظایف خود را به انجام رسانده و می‌تواند به وظیفهٔ اصلی خود یعنی مدیریت اطلاعات بپردازد. در این شرایط مغز به مرور و طبقه‌بندی داده‌هایی که در طول روز با آن‌ها برخورد داشته می‌پردازد. هر کدام از ما در طول روز رویدادهای گوناگونی را تجربه می‌کنیم و خاطراتی برای ما شکل می‌گیرد. ما در طول روز به تجزیه، تحلیل و پردازش این رویدادها می‌پردازیم اما این پایان کار مغز نیست. مغز ما پس از آن‌که به خواب فرو رفتیم به پردازش دوبارهٔ این داده‌ها می‌پردازد. در این روند، مغز به بررسی خاطرات و اطلاعات پیرامون آن می‌پردازد و بخش‌های مهم را به حافظهٔ بلندمدت می‌فرستد تا نگه‌داری و قابل بازیابی باشند. در این فرآیند داده‌های کم‌اهمیت از چرخهٔ ذهن ما حذف می‌شوند.

دیدگاه روانکاوی دربارهٔ کارکرد مغز در هنگام خواب

نخستین بار زیگموند فروید به این کارکرد ذهن در هنگام خواب اشاره کرد. در روانکاوی به خواب و تحلیل رویا اهمیت ویژه‌ای داده می‌شود. تا جایی که بخشی از فرآیند روان‌درمانی در این روش با تحلیل رویا انجام می‌گیرد. فروید بر این باور بود که مغز ما در هنگام خواب به مرور اطلاعات روزمره می‌پردازد. هم‌چنین مکانیزم‌های دفاعی در هنگام خواب قدرت خود را از دست می‌دهند و به همین خاطر است که امکان انتقال اطلاعات در هنگام خواب از ناهشیار ذهن به هشیار ممکن می‌شود. در نتیجهٔ انتقال اطلاعات از ناهشیار به هشیار فرد خواب‌هایی می‌بیند که محتوای روزمره یا خاطرات گذشته را دربرمی‌گیرد. از آن‌جایی که برخی رویاها بیانگر ناهشیار ذهن هستند؛ رویاها نیازمند تجزیه و تحلیل هستند تا بتوانیم به حل مشکلات درمانجویان بپردازیم. گفته‌های فروید همیشه برای مخالفانش غیر قابل پذیرش بوده است. باور او پیرامون عملکرد ذهن و کارکرد مغز در هنگام خواب نیز همیشه مخالفینی داشت. اما در سال ۲۰۲۰ این فرآیند در پژوهشی علمی تأیید شد.

پژوهشگران مغز انسان در هنگام خواب، خاطرات زمان بیداری را بازپخش می‌کند

پژوهشگران آمریکایی برای نخستین بار به شواهدی دست یافتند که نشان می‌دهد مغز انسان در هنگام خواب خاطرات روزمره و هنگام بیداری را به نمایش در می‌آورد. این پژوهش که از سوی دانشگاه استنفورد، بیمارستان عمومی ماساچوست، دانشگاه اوهایو و مرکز طبی ایالت رودآیلند آمریکا ۵ می ۲۰۲۰ در نشریهٔ سل ریپورتز (Cell Reports) منتشر شد دیدگاه روانکاوی را تأیید می‌کند. این پژوهشگران با بررسی فعالیت‌های ذهن در هنگام خواب دریافتند که مغز الگوهای نورونی یکسانی با هنگام رویدادهای روز بازتولید می‌کند. این فرآیند به نام «بازپخش آفلاین» شناخته می‌شود. این پالس‌های نورونی به منظور انتقال خاطرات تازه به بخش خاطرات دائمی و درازمدت انجام می‌شوند. این فرآیند پیش‌تر در برخی از حیوانات دیده شده بود اما این نخستین بار است که در انسان‌ها دیده می‌شود.

مغز هرگز نمی‌خوابد تا هنگامی که بمیرد!

بر پایهٔ آن‌چه گفته شد مغز انسان هیچ گاه به خواب نمی‌رود و همیشه در حال انجام فعالیت‌های مهم و حیاتی است. و دانستیم که دیدن رویا یا کابوس در نتیجهٔ ساماندهی اطلاعات توسط مغز در هنگام خواب بروز پیدا می‌کند. مغز انسان تا هنگامی که انسان به فعالیت طبیعی می‌پردازد به خواب نمی‌رود مگر آن‌که دچار مرگ مغزی شویم!