درمان انسان گرایانه یا روان‌درمانی انسان‌گرا یکی از روش‌های روان‌درمانی است که در ایران هواداران کم‌تری دارد. اما این رویکرد درمانی برای درمان اختلالات روان‌شناختی گوناگون کاربرد دارد. این روش درمانی گفتارمدار و کل‌نگر است. در این نوشته شما را با این روش درمانی آشنا خواهم کرد.
درمان انسان‌گرایانه یا روان‌درمانی انسان‌گرا چیست؟
درمان انسان گرایانه (Humanistic Therapy) رویکردی مثبت‌نگر و غیر ساختاری در روان‌درمانی است که به جای توجه به دسته‌بندی‌های معیاری و طبقه‌بندی کردن مشکلات فردی، بر ماهیت فرد تمرکز می‌کند. درمان انسان‌گرا به کل فرد نه تنها از دیدگاه درمانگر بلکه از دیدگاه افرادی که رفتار خود را مشاهده می کنند، می نگرد. تأکید این روش بر ویژگی‌ها و رفتارهای مثبت فرد و توانایی استفاده از غرایز شخصی خود برای یافتن خرد، رشد، شفا و رضایت در درون خود است.
درمان انسان‌گرایانه یک رویکرد بهداشت و سلامت روانی است که بر اهمیت خود واقعی بودن برای داشتن رضایت از زندگی تأکید می‌کند. بر اساس این رویکرد هر کس روش منحصر به فرد خود را برای نگاه کردن به جهان دارد. این دیدگاه می‌تواند روی افکار، رفتار و انتخاب‌های فرد در زندگی تأثیرگذار باشد. باور بنیادین درمان انسان‌گرا این است که انسان‌ها قلباً خوب هستند و می‌توانند انتخاب‌های درستی برای خود داشته باشند. و بر این اساس کسانی می‌توانند به رشد و توسعهٔ فردی در زندگی دست پیدا کنند که برای خودشان ارزش و احترام قائل شوند.
پیشینه روان‌درمانی انسان گرایانه
در اواخر دهه ۱۹۵۰، انسان‌گرایی توانست در برابر مکاتب رفتاری و روانکاوی به رشد و شکوفایی برسد. این یک رویکرد جدید و جامع بود که کمتر بر آسیب‌شناسی، تجربیات گذشته و تأثیرات محیطی بر رفتار افراد تمرکز داشت و بیشتر بر جنبهٔ مثبت طبیعت انسان توجه می‌کرد. در همین زمان، روان درمانگری سرشناس به نام آبراهام مزلو سلسله مراتب نیازها و انگیزه‌های انسانی را توسعه داد و کارل راجرز، رویکرد شخص‌محور خود را بنیان گذاشت. در حقیقت درمان انسان گرایانه ریشه در این نظریه‌ها دارد. درمانگران انسان‌گرا بر این باورند که افراد ذاتاً برای برآوردن نیازهای درونی و پتانسیل فردی خود برای خودشکوفایی انگیزه دارند. خودشکوفایی می تواند اشکال گوناگونی داشته باشد، از جمله تلاش‌های خلاقانه، روشنگری معنوی، خرد ورزی، یا نوع‌دوستی.
مفاهیم بنیادین درمان انسان‌گرایانه
درمان انسانی بر پایهٔ مفاهیم اصلی زیر بنا شده است:
- انسان‌ها ذاتاً موجوداتی خوب هستند و به طور طبیعی برای بهتر کردن خود و دنیای پیرامونشان تلاش می‌کنند.
- مردم به دنبال خودشکوفایی هستند و می‌خواهند به بهترین نسخه از خود تبدیل شوند.
- افراد تجارب منحصر به فرد و ذهنی دارند که می‌تواند و باید به عنوان نقطهٔ آغاز درمان آن‌ها مورد استفاده قرار گیرد.
- درمان باید بر درک کل‌نگر یک فرد متمرکز باشد.
- هنگامی که انسان‌ها با توجه مثبت بی‌قید و شرط رفتار کنند، می‌توانند به بهترین شکل به رشد دست یابند.
این مفاهیم پایه و اساس درمان انسان گرایانه هستند. مزلو و راجرز با پژوهش‌های خود روشن ساختند که این یک رویکرد منحصر به فرد و پویاست که بر روشی جدید برای بررسی سلامت روان تأکید می‌کند. اکنون که این رشته به یک رشته شناخته شده تبدیل شده است، درمان انسان گرایانه به افراد بی‌شماری کمک کرده است تا از تمام توان خود استفاده کنند.
انواع درمان انسان گرایانه
درمان انسان‌گرایانه یا روان‌درمانی انسان‌گرا در حقیقت مجموعه‌ای از روش‌های روان‌درمانی است که هر کدام تکنیک‌ها و راهکارهای خاص خود را برای درمان به کار می‌گیرند. بر اساس اهداف، نوع مشکل و نشانه‌های بیماری ممکن است درمانجو یکی از روش‌ها را برای درمان مورد استفاده قرار دهد. مهم‌ترین انواع درمان انسان‌گرا عبارتند از:
۱- درمان مراجع محور (Client-centered therapy)
درمان مراجع‌محور که به عنوان درمان شخص محور نیزشناخته می شود، شامل درمانگر است که رویکردی غیر رهنمودی به فرآیند درمان دارد. در این روش درمانجو به عنوان یک شریک برابر عمل می کند، در حالی که روان‌شناس همدلی و توجه مثبت بی قید و شرط را ارائه می‌دهد.
۲- درمان وجودی (Existential therapy)
درمان وجودی یا روان‌درمانی اگزیستانسیال رویکردی فلسفی برای درمان است که به مردم کمک می‌کند تا جایگاه خود را در جهان بهتر درک کنند. با کمک به افراد در کشف چیزهایی که به زندگی آن‌ها معنا می بخشد، کار می کند. افراد یاد می‌گیرند که مسئولیت انتخاب‌های خود را بپذیرند و تشخیص می‌دهند که قدرت ایجاد تغییرات را دارند تا معنا و هدف بیشتری به زندگی خود بیاورند. این روش درمانی را اروین یالوم بنیان گذاشته است.
درمانگران اگزیستانسیال به شما کمک می‌کنند تا معنایی را که به چیزهایی که در زندگیتان اتفاق می‌افتد می‌دهید، درک کرده و کشف کنید. با راهنمایی آن‌ها ، شما یاد خواهید گرفت که مسئولیت انتخاب‌هایی را که انجام می دهید بپذیرید و به آزادی خود برای ایجاد تغییراتی که زندگی شما را معنا می بخشد، پی ببرید. مانند سایر رویکردهای انسان گرایانه، درمان اگزیستانسیال عمدتاً به مسائلی که در حال حاضر با آن مواجه هستید، مربوط می شود، نه چیزهایی از گذشته شما. اما در نظر می‌گیرد که چگونه افکار شما آگاهانه یا ناخودآگاه بر سلامت روان و اهداف شما تأثیر می‌گذارد.
۳- گشتالت درمانی (Gestalt therapy)
گشتالت‌درمانی یا درمان گشتالتی گونه‌ای از درمان انسان گرایانه است که به جای نگاه کردن به گذشته، بر زندگی و تجربیات کنونی افراد تمرکز می کند. تأکید زیادی بر شیوهٔ درک افراد و معنا بخشیدن به تجربیات خود دارد. در گشتالت درمانی، تجربیات شخصی شما کلیدی است، همراه با توصیف آنچه که از سر می‌گذرانید با کلمات خودتان. این بر اساس یک نظریه اساسی است که درگیری حل نشده با دیگران، از جمله اعضای خانواده یا شرکای عاشقانه منجر به پریشانی می‌شود.
گشتالت درمانی یک حالت اورژانسی ایمن را فراهم می کند که در آن می‌توانید در زمان حال، چیزهایی را که شما را آزار می‌دهد کشف کنید. برای نمونه، ممکن است این باور را کشف کنید که نظرات شما برای شریک زندگیتان مهم نیست. درمانگران با پرسیدن آنچه در حال حاضر از آن آگاه هستید یا احساسات خاصی در شما ایجاد می‌کند، به ایجاد فضای این‌جا و اکنون کمک می‌کند. برای انجام این کار ممکن است از تکنیکهای مختلفی استفاده شود، از جمله:
- ایفای نقش (role-playing)
- اغراق در یک رفتار (exaggerating a behavior)
- بازسازی یک سناریو (reenacting a scenario)
برای نمونه، ممکن است از شما خواسته شود فردی را که با او درگیر هستید روی یک صندلی خالی روبروی خود نشسته تجسم کنید. سپس، طوری مکالمه را انجام خواهید داد که گویی آن شخص واقعاً آن‌جا نشسته است.
۴- لوگوتراپی (Logotherapy)
لوگوتراپی یا معنا درمانی بر کمک به افراد برای یافتن راه‌هایی برای تحمل مشکلات زندگی و یافتن حس هدف و معنا متمرکز است. این روش نشان می‌دهد که یافتن معنا در زندگی می‌تواند به بهبود رفاه ذهنی و تسکین نشانه‌هایی مانند افسردگی، غم، اندوه و ضربه کمک کند. ویکتور فرانکل بنیان‌گذار معنا درمانی بود.
۵- روایت درمانی (Narrative therapy)
روایت‌درمانی به درمان به افراد کمک می‌کند تا ارزش ها و مهارت‌های خود را با تمرکز بر داستان‌ها و تجربیات شخصی خود شناسایی کنند. تلاش می‌کند به مردم کمک کند تا ببینند که از مشکلاتشان جدا هستند.
کاربردهای درمان انسان‌گرا
پژوهش‌های کمی دربارهٔ اثربخشی درمان انسان‌گرا برای اختلالات روان‌شناختی گوناگون انجام شده است. البته این به معنی بی‌اثر بودن این روش درمانی نیست. این ممکن است تا حدی به این دلیل باشد که این رویکردها کمتر بر نشانه‌ها و پیامدهای قابل اندازه‌گیری تمرکز دارند. با این حال، درمان انسانی برای درمان طیف وسیعی از شرایط مختلف سلامت روان مورد استفاده قرار گرفته است. برخی از این موارد عبارتند از:
- اضطراب
- افسردگی
- عزت نفس پایین
- فوبیا
- اختلالات شخصیت
- اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
- روان پریشی و طیف اسکیزوفرنی
- مشکلات رابطه
- مصرف مواد
- تروما
این رویکرد می‌تواند برای افرادی که روی درمان یک بیماری خاص متمرکز نیستند نیز سودمند باشد. کسانی که علاقه‌مند رشد و خودشکوفایی هستند می‌توانند از این روش برای توسعهٔ فردی استفاده کنند. به همین خاطر است که برخی از روان‌شناسان در فرآیند کوچینگ از اصول درمان انسان‌گرا استفاده می‌نمایند.
تکنیکهای روان‌درمانی انسان‌گرایانه
درمانگران انسان‌گرا از راهکارهای گوناگونی استفاده می‌کنند که برای حمایت از افراد در تلاش برای تغییر طراحی شده‌اند. برخی از تکنیکهای اصلی که بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از:
تطابق (Congruence): این تکنیک برای درمان انسان گرایانه ضروری است و شامل این است که درمانگر در تعامل با فردی که در حال درمان است، اصیل، باز و واقعی باشد.
درک همدلانه (Empathetic understanding): این شامل درمانگر می‌شود که نه تنها آنچه را که درمانجو احساس می‌کند و می‌گوید، درک می‌کند، بلکه این درک را به درمانجو نیز منتقل می‌کند. فرد باید احساس کند شنیده، دیده و درک شده است.
گوش دادن انعکاسی (Reflective listening): این شامل گوش دادن فعالانه به فرد و سپس خلاصه کردن آنچه که درمانجو گفته است با کلمات خودش است. این استراتژی می‌تواند به تقویت آنچه درمانجو می‌گوید کمک کند، به او اجازه دهد تا با حرف‌های خود بازاندیشی کند و سوء تفاهم‌های احتمالی را برطرف نماید.
توجه مثبت بدون قید و شرط (Unconditional positive regard): این تکنیک شامل پذیرش فرد بدون قضاوت توسط درمانگر است. با نگرش مراقبتی مشخص می‌شود که نقش مهمی در پرورش ارزش خود، رشد شخصی و خودآگاهی دارد.
از آن‌جا که درمان انسان گرایانه بر زمان حال متمرکز است، ممکن است از روشی به نام ذهن آگاهی نیز استفاده کند تا به افراد کمک کند تا از خود و محیطشان بیشتر آگاه شوند. درمانگران از این تکنیک‌ها برای حمایت از افراد در هنگام توسعهٔ خودآگاهی بیشتر استفاده می‌کنند. این تکنیک‌ها بر حل مشکلات خاص متمرکز هستند. هدف تشویق درمانجو به این است که به این باور برسد که می‌تواند رفتارش را هدایت نماید و به اهداف منحصر به فردش دست پیدا کند.
تفاوت درمان انسان گرایانه با دیگر روش‌های درمانی
درمان انسان گرایانه با رویکردهای سنتی‌تر ، مانند روانکاوی یا رفتار درمانی متفاوت است. درمان انسان‌گرایانه بیشتر بر زندگی روزمرهٔ کنونی تمرکز دارد. بر خلاف دیگر رویکردهای درمانی که بر تجارب گذشتهٔ فرد تمرکز دارند، روان‌درمانی انسان‌گرا با این‌جا و اکنون درمانجو سر و کار دارد. درمان انسان گرایانه بیشتر بر کمک به فرد به عنوان یک کل تمرکز می‌کند تا درمان یک تشخیص خاص؛ به بیان دیگر این رویکرد درمانی به تشخیص بر اساس نشانه‌ها، معیارها و طبقه‌بندی اختلالات روان‌شناختی نمی‌پردازد. یک درمانگر انسان گرا معمولاً کارش را با گوش دادن فعال انجام می‌دهد. این بدان معنی است که آن‌ها با دقت به سخنان شما گوش می‌دهند و مطمئن می‌شوند که آنچه شما می‌گویید را کاملاً درک می‌کنند. آن‌ها ممکن است شما را از پرسیدن سؤالات بعدی بازدارند. درمانگران انسان‌گرا بر این باورند که شما متخصص مشکلات خود هستید. آن‌ها از مسیری که در هر جلسه در پیش می‌گیرید حمایت می‌کنند و به شما اعتماد می‌کنند که بدانید در مورد چه چیزی باید صحبت کنید تا از طریق چیزهایی که شما را به درمان می رساند کار کنید.
مزایای درمان انسان گرایانه
یکی از مزایای درمان انسان گرایانه این است که می‌تواند منبع بزرگ همدلی و حمایت باشد. از آنجایی که درمانگران به گونه‌ای آموزش دیده‌اند که قضاوت و سرزنش نکنند و با درک گوش کنند، ممکن است احساس راحتی بیشتری داشته باشید و احساسات خود را به اشتراک بگذارید. درمان انسان گرایانه به فرد اجازه می‌دهد تا نقش فعالی در درمان خود ایفا کند، در حالی که درمانگر به عنوان یک راهنمای آگاه و قابل اعتماد در این مسیر درمانجو را همراهی می‌نماید. از آنجایی که درمان انسان گرایانه بر ویژگی‌های مثبت یک فرد متمرکز است، می‌تواند به افراد کمک کند تا در فرآیند ایجاد تغییرات در زندگی خود احساس قدرت و فعالیت بیشتری داشته باشند. به جای احساس غرق شدن یا کشیده شدن توسط مشکلات، افراد را تشویق می‌کند تا بر نقاط قوت خود تمرکز کنند و از این مهارت‌ها برای برآورده کردن نیازهای خود استفاده کنند.
این رویکرد درمانی می تواند راه خوبی برای یادگیری مهارت‌های مقابله‌ای باشد. از جمله مهارت حل مسئله و کاهش استرس که اگر به درستی یاد گرفته شود بخش بزرگی از مشکلات فرد را برطرف می‌نماید. از آنجایی که این کار باعث افزایش عزت نفس و خودکارآمدی می‌شود، در صورت روبه‌رو شدن با چالش‌ها احساس توانایی بیشتری خواهید کرد.
بررسی میزان اثربخشی روش درمان انسان‌گرا
پژوهش‌های اندکی دربارهٔ میزان کارآمدی این رویکرد درمانی انجام شده است. همان‌گونه که گفته شد یکی از دلایل این موضوع ممکن است این باشد که روش درمان انسانی غیر ساختاری و کل‌نگر است. در نتیجه همانند روش درمان شناختی رفتاری شامل چارچوب و قواعد خاص نیست. اما پژوهش‌هایی که تاکنون انجام شده است، نشان می‌دهد که درمان انسان‌گرا می‌تواند یک رویکرد درمانی مؤثر در مواجهه با طیف وسیعی از اختلالات و مشکلات فردی باشد.
- در سال ۲۰۱۳ پژوهشی توسط الیوت رابرت و همکارانش انجام شد و نشان داد که درمان مراجع‌محور یک رویکرد مؤثر در درمان افسردگی، روان پریشی، مشکلات رابطه و تروما است.
- در سال ۲۰۱۷ پژوهش دیگری انجام شد که نشان داد علائم عاطفی جوانانی که پریشانی روانی را تجربه می‌کنند، پس از دریافت مشاوره انسان‌گرا بهبود می‌یابد.
- در سال ۲۰۱۹ پژوهشی جالب توجه انجام شد. در این پژوهش اثربخشی درمان انسان‌گرا را با درمان شناختی رفتاری در درمان مادران و کودکانی که تروما را تجربه کرده بودند، مقایسه کردند. نتایج نشان داد که درمان انسان‌گرایانه به کاهش قابل توجه علائم در کودکان منجر شد، و CBT در کاهش علائم در مادران بسیار موثرتر بود.
ویژگی‌های یک روان‌شناس انسان‌گرای خوب
رویکرد انسان گرایانه ممکن است در درمان‌های مختلف گنجانده شود. یک درمانگر انسان‌گرا باید فردی خونگرم، همدل، فهمیده و بدون قضاوت باشد. به دنبال یک روان‌شناس دارای مجوز، با تجربه، با ارزش‌های انسانی و رویکردی انسان‌گرایانه باشید. علاوه بر یافتن فردی با زمینه و رویکرد آموزشی مناسب و همچنین تجربهٔ مرتبط، به دنبال درمانگر انسان گرایی باشید که با او احساس راحتی کنید.
شروع مشاوره به روش انسان‌گرا
اگر علاقه‌مند به این نوع درمان هستید، نخستین گام شما این است که یک درمانگر را پیدا کنید که درمان انسان‌گرایانه را انجام دهد. می‌توانید در اینترنت به جست‌وجو بپردازید معمولاً روان‌شناس‌ها رویکرد درمانی خود را بیان می‌کنند. برای نمونه می‌گویند که روان‌شناس و روانکاو، روان‌شناس و طرحواره درمانگر و … هستند. در این زمینه شما باید به دنبال روان‌شناس انسان‌گرا باشید. روان‌شناسان این زمینه به صورت آنلاین و حضوری به فرآیند مشاوره می‌پردازند. در صورت امکان، یک جلسهٔ مشاوره اولیه بخواهید تا بتوانید تصمیم بگیرید که آیا درمانگر مناسب است یا خیر. درمانگری که قضاوت‌کننده، همدل، خونگرم و فهمیده باشد، می‌تواند به ایجاد یک اتحاد درمانی قوی‌تر کمک کند. تحقیقات نشان می‌دهد که این رابطه بین درمانگر و مراجع است که نقش مهمی در نتایج درمان ایفا می‌کند.
ما در گروه آقای روان‌شناس آمادهٔ ارائه خدمات روان‌شناسی و مشاوره به صورت آنلاین و حضوری هستیم. با ما گفت‌و‌گو کنید.
پرسش‌های متداول دربارهٔ درمان انسان‌گرا – FAQ
یکی از روش‌های روان‌درمانی است که بر خلاف روش شناختی رفتاری دارای چارچوب و ساختار مشخص نیست. این رویکرد به عوامل مثبت فردی و این‌جا و اکنون بیمار تأکید دارد.
انواع گوناگونی از درمان انسان‌محور وجود دارد که ۵ مورد از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: گشتالت‌درمانی، درمان وجودی، درمان فرد محور، معنادرمانی و روایت درمانی.
کماکان در مورد میزان اثربخشی این روش درمانی شک و تردیدهایی مطرح می‌شود اما پژوهش‌های انجام شده نشان داده است که این اختلال در درمان اختلالات خلقی، افسردگی، اضطراب، فوبیا، روابط میان‌فردی و برخی دیگر از اختلالات روانی موثر و سودمند است.