خودبیمارانگاری یا اختلال اضطراب بیماری یکی از حالت‌های اضطرابی است که در جامعه بسیار دیده می‌شود. شاید کسانی را دیده باشید که همیشه نگران بیماری باشند یا از وجود بیماری‌های گوناگون شکایت کنند. این نگرانی و اضطراب زنگ خطری برای بروز یا وجود اختلال اضطراب بیماری یا خودبیمارانگاری است.
خودبیمار انگاری، اختلال اضطراب بیماری یا هیپوکندریا
خودبیمارانگاری، اختلال اضطراب بیماری (Illness Anxiety Disorder) یا هیپوکندریا (Hypochondria) یکی از شاخه‌های اختلالات سوماتیک سمپتوم است. این اختلال روانی حالت اضطرابی است که در آن فرد به شدت و به طور غیر منطقی نگران این است که دچار یک یا چند بیماری جسمانی یا روان‌شناختی باشد. شدت نگرانی و اضطراب در هیپوکندریا به اندازه‌ای است که فرد در زمینه‌های گوناگون زندگی دچار نابسامانی، رنج و پریشانی می‌شود. کسانی که دچار خودبیمارانگاری هستند به هر گونه نشانهٔ کوچک جسمانی و روانی واکنش نشان می‌دهند و بر این باورند که این نشانه زنگ هشداری برای یک بیماری یا اختلال روانی است. آن‌ها پیاپی پیش پزشک می‌روند تا آن‌ها را معاینه و آزمایش کند یا از روان‌شناس دربارهٔ نشانه‌های روانی می‌پرسند. هنگامی که پزشک به آنان اطمینان دهد که دچار بیماری نیستند آرام نمی‌گیرند و ممکن است خودسرانه دارو مصرف کنند و حتی به خاطر رفتارهای نادرست بیمار شوند. جالب است بدانید هنگامی که روان‌شناس به این افراد دربارهٔ اختلال خودبیمارانگاری می‌گوید وجود آن را انکار می‌کنند و بر این باورند که آن‌ها دچار بیماری‌های گوناگونی هستند اما خودبیمار انگاری ندارند. این اختلال روان‌شناختی در DSM IV با نام خوبیمارانگاری یا هیپوکندریا شناخته می‌شد و در DSM 5 با نام اختلال اضطراب بیماری (Illness Anxiety Disorder) از آن یاد شده است.
علت خودبیمارانگاری چیست؟
باورهای نادرست، تجارب تلخ و خانواده عوامل اصلی بروز خودبیمارانگاری هستند. برخی از خانواده‌ها بیش از اندازه نگران بیمار شدن کودکانشان هستند. واکنش و رفتار پدر و مادر به بیماری کودکان و شیوهٔ پیشگیری آنان می‌تواند زمینه‌ساز بروز خودبیمار انگاری در فرد شود. تجربهٔ بیماری‌های خاص برای خود یا مشاهدهٔ بیماری نزدیکان نیز می‌تواند به نگرانی و اضطراب فرد دربارهٔ بروز بیماری دامن بزند. زیگموند فروید مکانیزم دفاعی بازگشت (regression) می‌داند و می‌گوید فرد با خودبیمارانگاری تلاش می‌کند تا همانند کودکی از زیر بار مسئولیت‌ها فرار کند. رفتارگرایان نیز بر این باورند که فرد با خودبیمارانگاری می‌تواند به کمک نشانه‌های جسمانی، نقش یک بیمار را برای مقابله با مشکلات بازی کند. نگاه خانواده و جامعه به یک فرد بیمار با دلسوزی و مراقبت همراه است میل به مراقبت، دوست داشتن و عاطفهٔ مثبت عاملی است که می‌تواند زمینه‌ساز بروز این حالت اضطرابی شود.
نشانه‌ها و معیارهای DSM 5 برای اختلال اضطراب بیماری یا خودبیمارانگاری
در DSM 5 نشانه‌ها و معیارهای اختلال اضطراب بیماری یاد شده است. به یاد بسپارید تنها با دانستن نشانه‌ها نمی‌توانید یک اختلال روان‌شناختی را شناسایی کنید. چون برخی اختلالات روانی نشانه‌های همانند یا نزدیک به هم دارند. پس برای شناسایی و درمان این اختلال روانی باید پیش روان‌شناس بروید.
A: درگیری ذهنی دربارهٔ مبتلا بودن یا دچار شدن به یک بیماری خطرناک.
B: هیچ گونه سمپتوم سوماتیک وجود ندارد یا اگر وجود دارد شدت آن بسیار کم است. اگر یک بیماری پزشکی دیگر وجود داشته باشد یا احتمال به وجود آمدن یک بیماری بسیار بالا باشد (مانند سابقهٔ بیماری در برخی از اعضای خانواده) درگیری ذهنی فرد به طور آشکار بیش از اندازه یا نامتناسب با شدت بیماری یا احتمال آن است.
C: فرد دربارهٔ تندرستی خود به شدت اضطراب دارد و به آسانی دربارهٔ سلامت خود نگران می‌شود.
D: رفتارهای فرد دربارهٔ سلامتی بسیار افراطی و غیر منطقی است (برای نمونه همیشه بدنش را بررسی می‌کند تا در آن نشانه‌های بیماری بیابد) یا رفتارهای اجتنابی ناسازگارانه نشان می‌دهد و از دکتر و بیمارستان گریزان است.
E: حداقل ۶ ماه درگیری ذهنی دربارهٔ بیماری داشته باشد، اما خودِ بیماریِ که نگرانش کرده ممکن است در این مدت تغییر کرده باشد.
F: اختلال روانی دیگری نمی‌تواند علت بهتری برای این درگیری ذهنی بیمار بودن باشد اگر اختلال سوماتیک سمپتوم، اختلال وحشت‌زدگی، اضطراب فراگیر، اختلال بادی دیسمورفیک، اختلال وسواسی اجباری، یا اختلال دیلوژنال از نوع فرعی سوماتیک توجیه بهتری برای این حالت باشند نمی‌توانیم فرد را دچار اختلال اضطراب بیماری بدانیم.
درمان اختلال اضطراب بیماری یا خودبیمارانگاری
درمان این اختلال روان‌شناختی با روان‌درمانی انجام می‌شود اما در برخی شرایط ممکن است که دارو درمانی برای کاهش شدت نشانه‌ها و سمپتوم‌ها به کارگیری شود. داروها نقش کنترل کننده دارند و درمان اصلی با روان‌درمانی انجام می‌شود. پس برای درمان این اختلال روان‌شناختی باید پیش روان‌شناس رفت.
دارو درمانی اختلال اضطراب بیماری یا خودبیمارانگاری
همان‌گونه که گفته شد دارودرمانی در شرایط ویژه به کار برده می‌شود و در بیش‌تر موارد از تجویز دارو خودداری می‌شود. چون برخی از کسانی که دچار این اختلال هستند مصرف دارو را نشانهٔ این می‌دانند که دچار یک بیماری خاص هستند و این داروها برای آن بیماری تجویز شده اما روان‌شناس یا روان‌پزشک نمی‌خواهد به آن‌ها حقیقت را بگوید. داروهای ضد اضصطراب و ضد افسردگی برای درمان این اختلال روان‌شناختی کاربرد دارند. مهارکننده‌های بازجذب سروتونین یا SSRI می‌تواند به درمان این اختلال روان‌شناختی کمک کند.
روان‌درمانی اختلال اضطراب بیماری یا خودبیمارانگاری
روش‌های گوناگونی برای روان‌درمانی اختلال اضطراب بیماری کاربرد دارد که مهم‌ترین آن‌ها روانکاوی، طرحواره درمانی و رفتاردرمانی شناختی یا CBT هستند. در این میان CBT بیش‌ترین کاربرد را دارد. روان‌شناس در این رویکرد درمانی در تلاش است تا باورهای نادرستی که به طور غیر منطقی دربارهٔ بروز بیماری‌ها در فرد وجود دارد شناسایی و برطرف کند و باورهای درست را جایگزین نماید. روانکاوی نیز به دلیل نگاه تحلیل‌گرانهٔ عمیق و ریشه‌ای به گذشتهٔ فرد می‌تواند درمان موثری برای این اختلال روان‌شناختی باشد.
ما در گروه آقای روان‌شناس آمادهٔ کمک به کسانی که از اختلال اضطراب بیماری رنج می‌برند هستیم. با ما گفت‌وگو کنید.
