چندشخصیتی نام اختلال روانی است که مردم نام آن را شنیده‌اند اما آگاهی درستی دربارهٔ آن ندارند. آگاهی بخشی از جامعه نسبت به این اختلال روان‌شناختی از فیلم‌های سینمایی یا رمان‌ها سرچشمه می‌گیرد. برخی از مردم نیز از روی ناآگاهی اختلال دوقطبی را به معنی اختلال چندشخصیتی می‌دانند. اما در حقیقت اختلال چندشخصیتی یا اختلال هویت گسسته به گونه‌ای است که فرد چند هویت و شخصیت را درون خود تجربه می‌کند، که هر کدام از این شخصیت‌ها دربرگیرندهٔ بخشی از رویدادهای زندگی، گذشته، حافظه، هیجانات و دیگر جنبه‌های زندگی فرد است. در این نوشته شما را با اختلال هویت گسسته یا همان چندشخصیتی آشنا خواهم کرد.
اختلال هویت گسسته، اختلال هویت تجزیه‌ای یا اختلال چندشخصیتی چیست؟
اختلال هویت گسسته (Dissociative Identity Disorder) یا اختلال هویت تجزیه‌ای که با نام اختلال چندشخصیتی هم یاد می‌شود، یکی از اختلالات گسستگی است که در آن دو یا چند هویت (شخصیت) مجزا رفتار و افکار فرد را کنترل می‌کنند. در اختلال چندشخصیتی فرد نمی‌تواند رویدادهای مهم زندگی یا اطلاعات شخصی مهم را به یاد بسپارد و پیاپی این موارد را فراموش می‌کند. این فراموشی شدید و غیر عادی است. در اختلال هویت تجزیه‌ای فرد توانایی ادغام و یکپارچه‌سازی جنبه‌های مختلف شخصیت (هویت)، حافظه و ذهن (هشیاری و ناهشیاری) را از دست می‌دهد؛ در این حالت هویت و شخصیت فرد دچار گسستگی می‌شود. این گسستگی تا جایی دنباله دارد که هر حالت شخصیت فرد، زندگی و گذشتهٔ مخصوص به خود، خودپنداره و هویت مخصوص به خود را دارد. هویت‌ها و شخصیت‌های فرد نام‌ها و ویژگی‌های گوناگون دارند. این شخصیت‌ها می‌توانند از نظر گروه سنی متفاوت باشند. یا با ویژگی‌های گوناگون مانند وابسته، سلطه‌گر، مهربان، پرخاشگر، موفق و… از هم متمایز و جدا شوند. حتی ممکن است جنسیت این شخصیت‌ها زن یا مرد باشد. نکتهٔ مهم این است که معمولاً این شخصیت‌های چندگانه از وجود و حضور هم آگاهی ندارند؛ به گونه‌ای که فرد زمانی که در یک قالب شخصیتی قرار می‌گیرد شخصیت دیگرش را به طور کامل فراموش می‌کند. افرادی که دچار این اختلال روان‌شناختی هستند بسیاری از رویدادهای زندگی را گسسته و جدا از هم به یاد می‌آورند و توانایی درک و یادآوری کل یک رویداد را به طور یکپارچه از دست می‌دهند.
چرا فرد دچار چندشخصیتی می‌شود؟
اختلال هویت تجزیه‌ای یا چندشخصیتی بر اثر تجربهٔ رویدادهای بسیار تلخ، استرس‌زا یا تروماتیک در فرد پدید می‌آید. بیش‌تر کسانی که به اختلال هویت گسسته دچار می‌شوند در دوران کودکی دچار رویدادهای استرس‌زا و تروماتیک بوده‌اند که پیاپی برایشان رخ داده است. افرادی که در کودکی مورد سو استفاده یا آزار جسمانی بوده‌اند در خطر دچار شدن به این اختلال روان‌شناختی هستند. رویدادهای تروماتیک، رخدادهای استرس‌زایی هستند که برای فرد به شدت پریشان‌کننده و رنج‌آور هستند. رویدادهایی مانند جنگ، بلایای طبیعی، خشونت‌‌های جسمانی، شکنجه، دیدن مرگ انسان‌ها و… را می‌توانیم نمونه‌هایی از رویدادهای تروماتیک بدانیم.
همایندی اختلال هویت گسسته با دیگر اختلالات روانی
اختلال چندشخصیتی می‌تواند با اختلالات روان‌شناختی دیگر مانند: افسردگی، اختلالات خورد و خوراک، اختلالات اضطرابی، اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) و اختلالات شخصیتی، همایندی یا Comorbidity داشته باشد.
نشانه‌ها و معیارهای DSM 5 برای اختلال هویت گسسته
در کتاب DSM 5 نشانه‌ها و معیارهای اختلال هویت گسسته یا چندشخصیتی یاد شده است. به یاد بسپارید تنها با دانستن نشانه‌ها نمی‌توانید یک اختلال روانی را شناسایی کنید. از آن‌جایی که برخی از اختلالات روان‌شناختی نشانه‌های یکسان یا نزدیک به هم دارند، شناسایی اختلال روانی و درمان آن از سوی روان‌شناس انجام می‌شود. پس تنها با دانستن نشانه‌ها نمی‌توان به دیگران برچسب اختلال روان‌شناختی زد. نشانه‌ها و معیارهای اختلال هویت تجزیه‌ای چنین است:
A: اختلالی در هویت فرد پدید می‌آید که ویژگی بارز آن حضور دو یا چند شخصیت متمایز و مجزا (یا چند حالت شخصیتی متمایز) است. این حالت در برخی فرهنگ‌ها با نام جن‌زدگی شناخته می‌شود. در این وضعیت، فرد احساس می‌کند خودش نیست و هویتش دگرگون شده و خودش تصمیم نمی‌گیرد که چه کاری انجام دهد. به همراه این احساس، هوشیاری، ادراک، شناخت، هیجان، رفتارها و رفتارهای حسی – حرکتی دچار دگرگونی می‌شوند. این نشانه‌ها را خود فرد متوجه می‌شود و گزارش می‌دهد یا دیگران می‌بینند و دربارهٔ او گزارش می‌دهند.
B: فرد رویدادهای روزمره، اطلاعات مهم شخصی و یا رویدادهای تروماتیک و استرس‌زا را پیاپی فراموش می‌کند. این فراموشی با فراموشی عادی متفاوت است و شدیدتر از فراموشی عادی و معمولی است.
C: نشانه‌های یاد شده، فرد را در زمینه‌های گوناگون زندگی فردی، خانوادگی، شغلی، اجتماعی و… دچار رنج، پریشانی و نابسامانی کند؛ که ممکن است فرد نیاز به رسیدگی بالینی داشته باشد.
D: نشانه‌های یاد شده، بخشی از نگرش دینی، فرهنگ یا آداب و رسوم مورد پذیرش جامعه نباشد.
E: نشانه‌ها را نتوانیم با مصرف ماده یا دارو یا بیماری فیزیولوژیکی بهتر توجیه کنیم.
درمان اختلال هویت گسسته یا چندشخصیتی
درمان اختلال هویت گسسته با روان‌درمانی انجام می‌گیرد. اما در کنار روان‌درمانی با هدف کاهش فشارهای روانی می‌توانیم دارو درمانی را نیز به کار بگیریم. به طور کلی درمان این اختلال از سوی روان‌شناس و با هدف حذف و برچیدن هویت‌های جانبی و رسیدن به یک هویت ثابت انجام می‌شود.
دارو درمانی اختلال هویت گسسته یا چندشخصیتی
همان‌گونه که گفته شد داروها برای کاهش رنج و فشارهای روانی کاربرد دارند. در حقیقت داروها روی موارد جانبی این اختلال اثرگذار هستند و نقش مستقیمی روی درمان این اختلال روانی ندارند. برای این اختلال روان‌شناختی داروهای ضد افسردگی تجویز می‌شوند. این داروها می‌توانند روی تثبیت خلق و خوی فرد اثر گذار باشند. یکی از مشکلات مهم در این اختلال روانی اقدام به خودکشی است. برخی از کسانی که دچار این اختلال هستند بارها دست به خودکشی می‌زنند در این شرایط نیاز است فرد در بیمارستان بستری و تحت مراقبت ویژه باشد.
روان‌درمانی اختلال هویت گسسته یا چندشخصیتی
برای روان‌درمانی این اختلال روان‌شناختی رویکردهای گوناگون مانند روانکاوی، هیپنوتیزم درمانی، رفتار درمانی شناختی (CBT)، رفتاردرمانی دیالکتیکی (DBT)، حساسیت زدایی از راه حرکات چشم و بازپردازش (EMDR) به کار برده می‌شود. اما آن‌چه روشن است روش درمانی روانکاوی و هیپنوتیزم درمانی اثربخش‌ترین راهکارهای درمانی برای این اختلال روانی هستند.
در فرآیند روان‌درمانی اختلال چند شخصیتی، هدف این است که بتوانیم جنبه‌های گوناگون شخصیت، خاطرات، هشیاری و ناهشیار ذهن، خودپنداره، هیجانات و احساسات فرد را که تجزیه شده است در هم ادغام و یکپارچه کنیم. با انجام این کار هویت‌های جانبی فرد حذف می‌شوند و فرد به یک شخصیت یکپارچه دست می‌یابد. رسیدن به این هدف آسان نیست؛ باید بتوانیم درمانجویان را به شناخت و آگاهی نسبت به حضور این شخصیت‌ها برسانیم و سپس برای یکپارچه‌سازی این شخصیت‌ها تلاش کنیم. این فرآیندی دشوار است چون درمانجویان مقاومت شدیدی در برابر ادغام این شخصیت‌ها دارند. فرآیند روان‌درمانی این اختلال روانی درازمدت است. بخش مهمی از فرآیند درمانی روی رویدادهای استرس‌زا و تروماتیکی تمرکز دارد که در گذشته برای فرد رنج و پریشانی به بار آورده است.
ما در گروه آقای روان‌شناس آمادهٔ کمک به کسانی که از اختلال هویت گسسته یا چندشخصیتی رنج می‌برند هستیم. با ما گفت‌و‌گو کنید.
سوشیانت جان, سپاس فراوان
عالی بود!
خواهش می‌کنم
بسیار مطلب مفیدی بود??