اختلالات گسستگی یا اختلالات تجزیه‌ای چیست؟

فراموشی یک پدیدهٔ طبیعی است و می‌تواند به انسان کمک کند زندگی بهتری داشته باشد. مغز انسان بسیار شگفت انگیز است. مغز می‌تواند رویدادها یا داده‌های بی‌اهمیت را دور بریزد و داده‌های ارزشمند را به طور برنامه‌ریزی شده و منظم در حافظهٔ خود نگه دارد. اما فراموشی همیشه طبیعی نیست ممکن است فردی در اثر یک آسیب، تروما یا موقعیت استرس‌زا بخش ویژه‌ای از خاطراتش را فراموش کند. این می‌تواند نشانهٔ اختلالات گسستگی باشد. در این نوشته به بررسی این اختلال روانی می‌پردازم.

اختلالات گسستگی یا Dissociative Disorders چیست؟

اختلالات گسستگی یا تجزیه‌ای (Dissociative Disorders) دسته‌ای از اختلالات روان‌شناختی هستند که دربرگیرندهٔ دگرگونی‌های آشکار در هشیاری، ادراک و هویت فرد در اثر یک رویداد تروماتیک یا استرس‌زا است. در این اختلالات فرآیند هشیاری، حافظه، هویت، هیجان، ادراک، وضعیت ظاهری بدن، کنترل حرکات جسمانی، رفتار دچار دگرگونی یا نابسامانی می‌شود. اختلالات گسستگی دربرگیرندهٔ مکانیزم‌های دفاعی است که معمولاً به طور ناخودآگاه بروز پیدا می‌کنند و در کارکردهایی مانند هویت، حافظه و هشیاری گسست ایجاد می‌کنند. این گسست می‌تواند تدریجی یا نگهانی رخ دهد. یعنی می‌تواند به صورت گذرا یا مزمن باشد که نشانه‌های آن بر اثر ضربه‌های روانی ایجاد می‌شود.

انواع اختلالات گسستگی

• آمنزیای گسسته یا فراموشی تجزیه‌ای
• اختلال هویت تجزیه‌ای یا اختلال هویت گسسته (اختلال چندشخصیتی)
• اختلال شخص‌زدایی – واقعیت‌زدایی یا دیپرسونالیزیشن – دیریالیزیشن (اختلال مسخ شخصیت – مسخ واقعیت)
• دیگر اختلالات گسستگی مشخص و نامشخص

عوامل بروز اختلالات تجزیه‌ای

مهم‌ترین عامل بروز اختلالات گسستگی رویدادهای ناگوار استرس‌زا یا تروماتیک است. خشونت جسمانی، سو استفاده یا آزار جنسی، بدرفتاری‌های دوران کودکی، شکنجه، بلایای طبیعی و جنگ می‌تواند زمینه‌ساز بروز اختلالات تجزیه‌ای شوند.

درمان اختلالات گسستگی

برای درمان اختلالات گسستگی روان‌درمانی و دارو درمانی کاربرد دارند. دارو درمانی نقش کنترل کننده و بهبود‌بخش دارند اما فرآیند درمانی بدون انجام روان‌درمانی کامل نخواهد شد. پس برای درمان این اختلالات روان‌شناختی نخست باید پیش روان‌شناس رفت و دوره‌های روان‌درمانی را سپری کرد. فرآیند درمانی اختلالات گسستگی بسیار طولانی است و ممکن است چند سال زمان نیاز داشته باشد تا فرد به طور کامل درمان شود. در صورتی که دارو درمانی و روان‌درمانی بهبودبخش نباشند ناچار به استفاده از شوک درمانی هستیم.

دارو درمانی اختلالات گسستگی

از آن‌جایی که اضطراب و افسردگی در کسانی که دچار اختلالات تجزیه‌ای هستند دیده می‌شود، می‌توانیم با داروهای ضد اضطراب و ضد افسردگی، میزان اضطراب و افسردگی درمانجویانی که دچار اختلالات تجزیه‌ای هستند را کاهش دهیم. این داروها بیش‌تر می‌توانند شدت افسردگی و اضطراب را بکاهند تا این‌که روی سمپتوم‌های اصلی اختلالات تجزیه‌ای اثر بگذارند.

روان‌درمانی اختلالات گسستگی

پر کاربردترین روش‌ها برای درمان اختلالات تجزیه‌ای، روانکاوی و هیپنوتیزم درمانی هستند. در این اختلالات روانی نمی‌توانیم از رفتاردرمانی شناختی (CBT) استفاده کنیم. به کمک هیپنوتراپی می‌توانیم خاطرات و رویدادهای واپس‌رانده شده را بازیابی کنیم. این خاطرات در ناهشیار فرد حضور دارند اما به دلیل تجربهٔ رویداد استرس‌زا یا تروماتیک فرد آن‌ها را به کمک مکانیزم دفاعی فراموش کرده است تا از پریشانی و رنج رهایی یابد.

زیگموند فروید بر این باور بود که سمپتوم‌های گسستگی به نشان دهندهٔ مکانیزم واپس‌رانی است. واپس‌رانی یا سرکوب اصلی‌ترین ساز و کار دفاعی است. در مکانیزم واپس‌رانی فرد خاطرات غیر قابل تحمل، رنج‌آور و استرس‌زا را به ناهشیار ذهن می‌فرستد تا بتواند خود را با شرایط سازگار کند و پریشانی و رنج را کاهش دهد. سرکوب برای جلوگیری از انتقال افکار، آرزوها، تجربه‌های رنج‌آور، خواسته‌های ناپسند و شرم‌آور به سطح هشیار (خودآگاه ذهن) به کار گرفته می‌شود. به کمک سرکوب، فرد می‌خواهد چیزهایی که برای او رنج‌آور و آزاردهنده است را فراموش و از خودش دور کند. در فرآیند روانکاوی تلاش بر این است که پس از شناسایی مکانیزم‌های دفاعی به رویدادهای فراموش شده یا هویت‌های جانبی که فرد با آن‌ها درگیر است پرداخته می‌شود. در این روش درمانی خاطرات واپس‌رانده شده یا فراموش شده از ناهشیار به هشیار منتقل می‌شوند. یادآوری این رویدادها در آغاز رنج و پریشانی فراوانی به همراه دارد که می‌تواند به اندازهٔ تجربهٔ اصلی (رویدادهای تروماتیک یا استرس‌زا که فراموش شده) رنج‌آور و پریشان‌کننده باشد؛ اما با گذشت زمان این رنج و پریشانی کاسته می‌شود. به یاد بسپارید فرآیند روانکاوی در آغاز می‌تواند دردناک باشد اما بهترین روش درمانی برای این اختلال روان‌شناختی است.

ما در گروه آقای روان‌شناس آمادهٔ راهنمایی و کمک به کسانی که از اختلالات تجزیه‌ای رنج می‌برند هستیم. با ما گفت‌و‌گو کنید.