استرس شغلی پدیده‌ای است که می‌تواند به شدت سلامت روان افراد را تهدید نماید. استرس شغلی علاوه بر اثرات فردی که دارد روی کیفیت کار فرد در سازمان نیز اثر می‌گذارد. هم‌چنین این موضوع می‌تواند به تیرگی و بروز مشکلات گوناگون در زندگی خانوادگی فرد نیز بیانجامد. من در این نوشته به بررسی روش‌های کم کردن استرس شغلی می‌پردازم.
منظور از استرس شغلی چیست؟
برای این‌که بگوییم استرس شغلی چیست نخست باید ببینیم که استرس چیست. همان‌گونه که پیش‌تر گفتیم استرس حالتی ناخوشایند است که ما را دچار تنش و پریشانی می‌کند؛ تحمل این تنش برای فرد رنج‌آور و آزاردهنده است نمی‌تواند آن را تحت کنترل خود در آورد. بر خلاف اضطراب، در استرس فرد می‌داند که چرا دچار فشار روانی شده است. پس فرد نسبت به علت و ریشهٔ مشکل خود آگاهی دارد؛ اما توانایی مدیریت و کنترل استرس را ندارد. استرس می‌تواند به دلایل درونی یا دلایل محیطی و بیرونی در فرد بروز پیدا کند. استرس شغلی به حالتی گفته می‌شود که فرد به دلیل مشکلات محیط کار یا در تعامل با دیگر همکاران (به ویژه افراد مافوق) حالت پریشانی و تنش را تجربه می‌کند.این استرس زمانی ایجاد می‌شود که نیازهای شغلی و توانمندی‌های فرد هم‌خوانی و تطابق نداشته باشد. استرس شغلی علاوه بر اثرات جسمانی می‌تواند روی مسائل جسمانی فرد نیز اثرگذار باشد و فرد را دچار بیماری یا مشکلات گوناگون نماید.
دلایل استرس شغلی
تقریباً همه قبول دارند که استرس شغلی ناشی از تعامل فرد با شرایط کار و دیگر افراد است. طبق یک عقیده، تفاوت در خصوصیات فردی مانند شخصیت و سبک کنار آمدن در پیش بینی این‌که آیا برخی شرایط شغلی منجر به استرس می شود مهم است. آن‌چه برای یک فرد استرس‌آور است ممکن است برای شخص دیگری مشکل ساز نباشد. اگرچه نمی‌توانیم اهمیت تفاوت‌های فردی را نادیده بگیریم، اما شواهد علمی حاکی از آن است که برخی شرایط خاص برای بیشتر افراد استرس‌آور است. تقاضای بیش از حد کار و انتظارات متناقضی که از کارمندان می‌شود نمونه‌هایی از این شرایط هستند. اگر بخواهیم مهم‌ترین عوامل استرس شغلی را بیان کنیم باید به موارد زیر اشاره نماییم:
- شیوه‌های مدیریتی نادرست در سازمان
- عدم مشخص بودن وظایف و حقوق نقش
- مشکلات مالی فرد
- نبود امنیت شغلی
- حجم بالای کار و نامرتبط بودن وظایف
- یکنواختی کار و نبود انگیزه در فرد
- اختلالات روان‌شناختی
- مشکلات خانوادگی و فردی
استرس شغلی و سلامتی
همان‌گونه که گفته شد استرس نه تنها باعث مشکلات روان‌شناختی می‌شود بلکه زنگ خطری برای مشکلات جسمانی هم هست. هنگامی که دچار استرس می‌شویم، سیستم عصبی تحریک و هورمون‌هایی ترشح می‌شوند تا حواس را تیز کنند، نبض را تند و تنفس را عمیق نمایند. در این حالت عضلات ممکن است دچار گرفتگی شوند. این پاسخ جسمانی (که گاهی اوقات آن را پاسخ جنگ یا فرار می‌نامند) برای زندگی ما مهم است چون به ما کمک می‌کند تا در برابر شرایط تهدیدآمیز دفاع کنیم. این پاسخ از نظر بیولوژیکی از قبل برنامه‌ریزی شده است. بدون توجه به این‌که وضعیت استرس‌زا در محل کار یا خانه است، به همه تقریباً یکسان جواب می‌دهند.
در چند دههٔ اخیر، پژوهش‌های گوناگونی در مورد رابطهٔ بین استرس شغلی و بیماری‌های جسمانی و روانی صورت گرفته است. اختلالات خلقی، اختلالات خواب – بیداری، ناراحتی معده و سردرد و ایجاد مشکل در روابط میان‌فردی با خانواده و دوستان نمونه‌هایی از مشکلات مربوط به استرس است که به سرعت پیشرفت می‌کنند و در این مطالعات مشاهده شده‌اند. این علائم اولیه استرس شغلی معمولاً به راحتی قابل تشخیص هستند. اما تأثیرات استرس شغلی بر بیماری‌های مزمن دشوارتر است زیرا بیماری‌های مزمن مدت زمان طولانی طول می کشند و عوامل دیگری نیز می‌توانند آنها را تحت تأثیر قرار دهند. با این وجود، یافته‌های اخیر نشان داده‌اند که استرس در بروز برخی از بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های قلبی عروقی، اختلالات اسکلتی عضلانی و اختلالات روانی نقش مهمی دارد.
استرس شغلی و میزان بهره‌وری
برخی از کارفرمایان تصور می کنند که شرایط استرس‌زا عاملی لازم است و به بهبود راندمان کار کمک می‌کند. آنها بر این باورند که شرکت‌ها باید فشار خود را بر کارکنان افزایش دهند و نگرانی‌ها در خصوص سلامت روان را کنار بگذارند تا در اقتصاد امروز مولد و سودآور باشند. اما یافته‌های پژوهشگران این باور را رد می‌کند. مطالعات نشان داده است که شرایط استرس‌زای کار در واقع با افزایش غیبت، تأخیر و قصد کارگران برای ترک شغل مرتبط است. این موارد به طور مستقیم روی میزان بهره‌وری شغلی اثر منفی می‌گذارند.
راهکارهای عملی برای کاهش استرس شغلی
مهم‌ترین چیزی که برای درمان استرس شغلی باید در نظر داشته باشیم کمک گرفتن از یک روان‌شناس است. روان‌شناس با روش‌های روان‌درمانی می‌تواند استرس شغلی را به طوری موثر درمان کند. هم‌چنین راهکارهای زیر را نیز به شما پیشنهاد می‌کنم.
۱- روزتان را در جهتی درست آغاز نمایید
اگر روز را با تنش شروع کنیم نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که این روز را به خوبی به پایان برسانیم. برخی افراد پس از کشمکش برای ترغیب و تشویق جهت فرستادن به مدرسه، ناراحتی به خاطر ترافیک و نخوردن یک وعده صبحانهٔ سالم به محل کار می‌رسند. این باعث می‌شود که در محیط کار واکنش شدیدتری نسبت به استرس نشان دهند. وقتی صبح را با تنش و فشار بالا آغاز می‌کنید بیشتر تحت تأثیر استرس محیط کار قرار می‌گیرید. بهترین کار این است که روز خود را با برنامه‌ریزی، تغذیه مناسب و نگرش مثبت شروع کنید. در این شرایط خواهید دید که کم‌تر تحت تاثیر فشارهای محیط کار قرار می‌گیرید.
۲- در مورد الزامات واضح باشید
عاملی که در فرسودگی شغلی اثر فراوانی دارد، الزامات نامشخص کارمندان است. اگر دقیقاً نمی‌دانید از شما چه انتظاری می‌رود، ممکن است دچار استرس شدید شوید. اگر نمی‌دانید کاری که انجام می‌دهید کافی است یا خیر، ممکن است گفتگو با سرپرست شرکت به شما کمک کند. می‌توانید برای گذر از انتظارات وقت بگذارید و در مورد راهکارهای پاسخگویی به آنها بحث کنید. این می تواند استرس شما را تسکین دهد.
۳- از درگیری دور بمانید
درگیری بین فردی به سلامتی جسمی و روحی شما آسیب می زند. خلاص شدن از درگیری میان همکارانی که هر روز ملاقات می‌کنید ممکن است دشوار باشد، بنابراین بهتر است تا آنجا که می‌توانید از درگیری در محل کار خودداری کنید. تلاش کنید ارتباط دوستانه و همراه با احترام را در محیط کار گسترش دهید. این مورد می‌تواند به بهبود کارها نیز کمک کند و مسائل راحت‌تر حل شود.
۴- چند وظیفه‌ای بودن را فراموش کنید
چند وظیفه‌ای بودن به عنوان یک روش خارق العاده برای به حداکثر رساندن وقت و انجام کارهای بیشتر در یک روز شناخته می‌شد. با این حال، سرانجام مردم دریافتند که اگر تلفن گوششان باشد و همزمان محاسبات انجام دهند، سرعت و دقتشان کم‌تر می‌شود و در نتیجه دچار استرس شغلی می‌شوند.
۵- کمال‌گرایی را مدیریت کنید
یک فرد با مهارت بالا ممکن است احساس خوبی در مورد خود ایجاد کند و به شما کمک کند در کار خود سرآمد باشید، اما کمال‌گرایی افراطی می تواند برای شما و دیگر همکارانتان مشکلات گوناگونی ایجاد نماید. شاید هر بار نتوانید همه کارها را به خوبی انجام دهید به خصوص در یک کار شلوغ و سریع. یک استراتژی خوب برای جلوگیری از دام کمال‌گرایی همیشه این است که فقط تلاش خود را انجام دهید و مقداری از وقت خود را برای تبریک گفتن به تلاش خود اختصاص دهید. ممکن است دریابید که نتایج شما بهتر می‌شود و در هنگام کار استرس بسیار کمتری خواهید داشت.
استرس کاری پیامدهای قابل توجهی در سلامتی دارد که از بیماری‌های نسبتاً خوش خیم (مانند سرماخوردگی، سر درد و دل درد) تا بالقوهٔ جدی (مانند بیماری قلبی و سندرم متابولیک) متغیر است. در هر صورت با انجام روش‌های نه چندان دشواری که بیان کردم می‌توانیم این مشکل را آن را مدیریت کرد و به سطح پایین تری برسانیم.
