اختلال فراموشی گسسته یا آمنزیای گسسته Dissociative Amnesia

مردم فراموش کردن خاطرات را برابر با آلزایمر می‌دانند و آگاهی چندانی دربارهٔ آمنزیای گسسته ندارند. در برخی از فیلم‌ها دیده‌اید که یکی از بازیگران پس از یک رویداد ناگوار بخشی از خاطراتش را فراموش می‌کند. هر کاری که او و دوستانش برای یادآوری خاطرات انجام می‌دهند بی‌نتیجه می‌ماند تا جایی که پزشک می‌گوید او می‌تواند با یک شوک این خاطرات را بازیابی کند. این گونه از فراموشی آلزایمر نیست و به آن آمنزیای گسسته می‌گوییم. در این نوشته شما را با این اختلال روانی آشنا خواهم کرد.

آمنزیای گسسته یا فراموشی تجزیه‌ای (Dissociative Amnesia) چیست؟

آمنزیای گسسته (Dissociative Amnesia) که با نام فراموشی تجزیه‌ای یا فراموشی گسسته هم شناخته می‌شود؛ یکی از شاخه‌های اختلالات گسستگی است که در آن فرد توانایی یادآوری خاطرات و اطلاعات مهم شخصی را که ماهیت استرس‌زا یا تروماتیک دارند از دست می‌دهد. این فراموشی قابل مقایسه با فراموشی معمولی یا آلزایمر نیست. در آمنزیای گسسته فرد پس از آن‌که استرس یا تروما را در یک رویداد تجربه می‌کند، برای فرار از این پریشانی و استرس دست به فراموشی آن رویداد یا حادثه می‌زند. در آمنزیای گسسته فرد گزینش و انتخاب می‌کند که بخشی از یک حادثه یا پیوستاری از آن را فراموش کند.

آمنزیای گسسته همانند این است که بخشی از فیلم زندگی را با قیچی ببریم و جدا کنیم سپس دو سر فیلم را بدون بخش جدا شده به هم پیوند بزنیم. در آمنزیای گسسته فرد دچار آسیب مغزی نیست. فرد نمی‌تواند خاطرات و رویدادهای به یاد سپرده شده و رویدادهای پیش از آغاز فراموشی را یادآوری کند. هم‌چنین ممکن است توانایی به یاد سپردن خاطرات تازه به طور بلندمدت را از دست بدهد. این ناتوانی‌ها بیش‌تر به دلیل تجربهٔ رویدادهای استرس‌زا یا تروماتیک مانند آزار جسمانی، مرگ، بلایای طبیعی، شکنجه، جنگ، تصادفات شدید رانندگی و… بروز پیدا می‌کنند.

تفاوت آمنزیای گسسته و اختلال استرس پس از سانحه

اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) یکی از گونه‌های اختلالات مرتبط با تروما و استرس است اما اختلال فراموشی گسسته (آمنزیای گسسته) یکی از اختلالات گسستگی به شمار می‌آید. در هر دو اختلال تروما یا موقعیت استرس‌زا را دربرمی‌گیرد. با این تفاوت که در استرس پس از سانحه فرد به طور پیاپی رویداد استرس‌زا یا تروماتیک را به یاد می‌آورد و توانایی فراموش کردن آن را ندارد. اما در آمنزیای گسسته فرد توانایی به یاد آوردن رویداد استرس‌زا یا تروماتیک را ندارد و همه یا بخشی از آن را فراموش کرده است.

نشانه‌ها و معیارهای DSM 5 برای اختلال آمنزیای گسسته یا فراموشی گسسته

در کتاب DSM 5 نشانه‌ها و معیارهای شناسایی اختلال فراموشی گسسته یاد شده است. به یاد بسپارید شناسایی و درمان اختلال آمنزیای گسسته از سوی روان‌شناس انجام می‌شود و تنها با خواندن این نشانه‌ها نمی‌توانید به دیگران برچسب اختلال روان‌شناختی بزنید. برخی از اختلالات روانی نشانه‌های همانند یا نزدیک به هم دارند پس ممکن است این اختلال را با اختلال‌هایی مانند اختلال استرس پس از سانحه، اختلال هویت گسسته، اختلال استرس حاد، اختلال سوماتیک سمپتوم اشتباه بگیرید برای همین است که شناسایی و درمان تنها از سوی روان‌شناس انجام می‌گیرد و کاری تخصصی است. پس نباید به دیگران برچسب اختلال بزنیم.

A: فرد توانایی به یاد آوردن اطلاعات مرتبط با خاطرات تروماتیک یا استرس‌زا را ندارد. این ناتوانی در به یادآوری با فراموشی طبیعی تناسب و مطابقت ندارد.

B: سمپتوم‌ها کارکرد فرد را در زمینه‌های گوناگون زندگی مانند زندگی فردی، خانوادگی، شغلی، اجتماعی و… دچار نابسامانی کرده باشد و در نتیجه فرد رنج و پریشانی را تجربه می‌کند.

C: سمپتوم‌ها و فراموشی را نتوانیم با بیماری جسمانی یا تاثیر مصرف ماده یا الکل توجیه کنیم.

D: سمپتوم‌ها و فراموشی فرد با اختلال دیگری توجیه‌پذیر نباشند. برای نمونه اگر اختلال استرس پس از سانحه، اختلال هویت گسسته، اختلال استرس حاد، اختلال سوماتیک سمپتوم یا اختلال نوروکوگنیتیو خفیف یا عمده بتواند نشانه‌ها را بهتر توجیه کند، نمی‌توانیم فرد را دچار آمنزیای گسسته بدانیم.

درمان اختلال آمنزیای گسسته یا فراموشی گسسته

درمان اختلال فراموشی تجزیه‌ای به کمک روان‌درمانی انجام می‌شود و دارو درمانی تنها برای کاهش نشانه‌های جانبی مانند افسردگی و اضطراب به کار برده می‌شود. پس برای درمان این اختلال روان‌شناختی باید پیش روان‌شناس رفت.

دارو درمانی اختلال آمنزیای گسسته

همان‌گونه که گفته شد آمنزیای گسسته دارو درمانی موثر ندارد. به عبارت دیگر داروها تنها برای کاهش مشکلات جانبی مانند افسردگی و اضطراب ناشی از این اختلال کاربرد دارند. پس در برخی از شرایط داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب برای کاهش سمپتوم‌های افسردگی و اضطراب و بهبود خلق فرد به کار برده می‌شوند.

روان‌درمانی اختلال آمنزیای گسسته

پر کاربردترین روش‌ها برای درمان فراموشی گسسته، روانکاوی و هیپنوتیزم درمانی هستند. در این اختلال روانی نمی‌توانیم از رفتاردرمانی شناختی (CBT) استفادهٔ چندانی کنیم با این وجود برای تغییر افکار منفی و کاهش اثرات استرس و تروما سودمند است. به کمک هیپنوتراپی می‌توانیم خاطرات و رویدادهای واپس‌رانده شده را بازیابی کنیم. این خاطرات در ناهشیار فرد حضور دارند اما به دلیل تجربهٔ رویداد استرس‌زا یا تروماتیک فرد آن‌ها را به کمک مکانیزم دفاعی فراموش کرده است تا از پریشانی و رنج رهایی یابد.

زیگموند فروید بر این باور بود که سمپتوم‌های گسستگی نشانهٔ مکانیزم واپس‌رانی است. واپس‌رانی یا سرکوب اصلی‌ترین ساز و کار دفاعی است.  در مکانیزم واپس‌رانی فرد خاطرات غیر قابل تحمل، رنج‌آور و استرس‌زا را به ناهشیار ذهن می‌فرستد تا بتواند خود را با شرایط سازگار کند و پریشانی و رنج را کاهش دهد. سرکوب برای جلوگیری از انتقال افکار، آرزوها، تجربه‌های رنج‌آور، خواسته‌های ناپسند و شرم‌آور به سطح هشیار ذهن به کار گرفته می‌شود. به کمک سرکوب، فرد می‌خواهد چیزهایی که برای او رنج‌آور و آزاردهنده است را فراموش و از خودش دور کند. در فرآیند روانکاوی تلاش بر این است که پس از شناسایی مکانیزم‌های دفاعی به رویدادهای فراموش شده پرداخته ‌شود. در این روش درمانی خاطرات واپس‌رانده شده یا فراموش شده از ناهشیار به هشیار منتقل می‌شوند. یادآوری این رویدادها در آغاز رنج و پریشانی فراوانی به همراه دارد که می‌تواند به اندازهٔ تجربهٔ اصلی (رویدادهای تروماتیک یا استرس‌زا که فراموش شده) رنج‌آور و پریشان‌کننده باشد؛ اما با گذشت زمان این رنج و پریشانی کاسته می‌شود. به یاد بسپاریدفرآیند روانکاوی در آغاز رنج‌آور است اما بهترین روش درمانی برای این اختلال روان‌شناختی است.

ما در گروه آقای روان‌شناس آمادهٔ راهنمایی و کمک به کسانی که از اختلال فراموشی گسسته رنج می‌برند هستیم. با ما گفت‌و‌گو کنید.