اختلالات سوماتیک سمپتوم و اختلالات مرتبط با آن

حتما شنیده‌اید که برخی از بیماری‌های جسمانی ریشهٔ روانی و عصبی دارند. زمانی که فرد نشانه‌های بیماری جسمانی را داشته باشد اما با درمان‌های پزشکی بهبود نیابد می‌گوییم بیماری فرد به خاطر ناراحتی‌های روان‌شناختی و کلافگی است و او دچار بیماری جسمانی نیست. در روان‌شناسی به این دسته از بیماری‌ها اختلالات سوماتیک سمپتوم گفته می‌شود.

اختلالات شبه جسمانی یا اختلالات سوماتیک سمپتوم و اختلالات مرتبط با آن

اختلالات سوماتیک سمپتوم (Somatic Symptom and related disorders) که با نام اختلالات شبه جسمانی یا اختلالات روان‌تنی هم شناخته می‌شوند؛ دسته‌ای از اختلالات روانی هستند که در آن فرد نشانه‌های بیماری جسمانی دارد اما این نشانه‌ها با بیماری‌های جسمانی توجیه‌پذیر نیست و علت بروز این نشانه‌ها مشکلات روان‌شناختی است. کسانی که دچار این اختلال روانی می‌شوند در حقیقت از نظر جسمانی سالم به حساب می‌آیند و مشکلات آن‌ها مربوط به مسائل روان‌شناختی است. اضطراب، استرس، سبک زندگی ناسالم، رخدادهای ناگوار زندگی و خانواده عوامل اصلی بروز این اختلالات روان‌شناختی هستند. زیگموند فروید بر این باور بود که این اختلالات روان‌شناختی در نتیجهٔ رخدادهای ناگوار و رنج‌آور دوران کودکی پدید می‌آیند. فرد به کمک مکانیزم‌های دفاعی تلاش می‌کند که از پریشانی و رنج رهایی یابد؛ به دلیل آن‌که کشمکش‌های درونی و هیجانات واپس‌رانده شده حل نشده باقی می‌مانند، این مشکلات در دوران نوجوانی و بزرگسالی هم تکرار می‌شوند و اضطراب و کشمکش شدیدی را در فرد پدید می‌آورند که زمینه‌ساز بروز سمپتوم‌های سوماتیک می‌شود. جلب توجه دیگران یکی از مواردی است که در این اختلالات روان‌شناختی به طور چشمگیر دیده می‌شود. به جز اختلال نورولوژیک کارکردی (هیستری) در دیگر اختلالات سوماتیک سمپتوم افراد به دنبال جلب توجه و احساس دلسوزی دیگران هستند.  از سوی دیگر در برخی شرایط فرد به طور ناخودآگاه با سمپتوم‌های سوماتیک تلاش می‌کند تا همانند کودکی از زیر بار مسئولیت‌ها فرار کند.

انواع اختلالات سموماتیک سمپتوم و اختلالات مرتبط با آن

۱- اختلال سوماتیک سمپتوم

۲- اختلال اضطراب بیماری

۳- اختلال تبدیلی یا نورولوژیک کارکردی (هیستری)

۴- اختلال ساختگی

همایندی اختلالات سوماتیک سمپتوم با دیگر اختلالات روانی

اختلالات سوماتیک سمپتوم می‌توانند با اختلالات روان‌شناختی دیگر مانند اضطراب، افسردگی و اختلالات وسواسی اجباری (OCD) همایندی یا Comorbidity داشته باشند.

درمان اختلالات سوماتیک سمپتوم و اختلالات مرتبط با آن

از آن‌جایی که افراد دچار اختلالات سوماتیک سمپتوم، نشانه‌‌های جسمانی و فیزیولوژیکی دارند ممکن است برای دوره‌ای طولانی دارو درمانی شوند یا درمان‌هایی دریافت کنند که مناسب آن‌ها نبوده برای نمونه فردی که دچار اختلال تبدیلی است و دچار نابینایی شده ممکن است برای دوره‌ای طولانی به دلیل تشخیص نادرست پزشک تحت درمان باشد اما این درمان‌ها موثر نیستند چون علت این بیماری‌ها روان‌شناختی است نه فیزیولوژیکی؛ به طور کلی درمان این اختلالات با روان‌درمانی صورت می‌گیرد اما در برخی شرایط نیز دارو درمانی نیز کاربرد دارد. برای درمان این اختلالات روان‌شناختی باید پیش روان‌شناس بروید.

دارو درمانی اختلالات سوماتیک سمپتوم

همان‌گونه که گفته شد اختلالات سوماتیک سمپتوم معمولا با اختلال اضطراب و افسردگی همراه هستند. در این اختلالات روان‌شناختی برای کاهش اثرات افسردگی و اضطراب داروهای ضد افسردگی و اضطراب تجویز می‌شود. یافته‌ها نشان داده است که داروهایی مانند SSRI شدت سمپتوم‌ها را به طور چشمگیری کاهش می‌دهد. به طور کلی داروها نقش کنترل‌کننده و بهبودبخش اختلالات جانبی مانند افسردگی و اضطراب را بر عهده دارند و اثر چندانی روی نشانه‌های اختلالات سوماتیک سمپتوم ندارند. بنابراین درمان اصلی با روان‌درمانی انجام می‌شود.

روان‌درمانی اختلالات سوماتیک سمپتوم

برای روان‌درمانی اختلالات سوماتیک سمپتوم و اختلالات مرتبط با آن روش‌های هیپنوتیزم درمانی، روانکاوی و رفتاردرمانی شناختی (CBT) بیش‌ترین کاربرد را دارند. همان‌گونه که گفته شد رویکرد روانکاوی بر این باور است که رویدادهای ناگوار، تنش‌ها و اضطراب به کمک مکانیزم‌های دفاعی واپس‌رانده می‌شوند تا فرد بتواند از بحران خارج شود و از شدت پریشانی و رنج خود بکاهد. گاهی این فرآیند زمینه‌ساز بروز سمپتوم‌های جسمانی و پدید آمدن اختلالات سوماتیک سمپتوم می‌شود. در این شرایط روانکاو تلاش می‌کند افکار و رویدادهای ناگواری که به ناهشیار ذهن فرستاده شده‌اند را بازیابی و به سطح هشیاری ذهن درمانجو بیاورد. این یادآوری هر چند برای درمانجو دردناک است اما بخشی از فرآیند روان‌درمانی است. به کمک روانکاوی این رویدادها و خاطرات رنج‌آور پس از بازیابی، حل می‌شوند و روانکاو می‌تواند اثرات نشانه‌های جسمانی را به مرور کاهش دهد چون ریشهٔ مشکلات فرد حل شده است. هیپنوتیزم‌درمانی روش‌ درمانی موثری دیگری برای اختلالات سوماتیک سمپتوم است. این روش درمانی به ویژه برای درمان اختلال تبدیلی (هیستری) بسیار کاربرد دارد.

رفتاردرمانی شناختی یا CBT به ویژه برای درمان اختلال سوماتیک سمپتوم و اضطراب بیماری کاربرد دارد. به کمک CBT می‌توانیم نگرش، عادت‌ها و باورهای منفی درمانجو را شناسایی کنیم و نگرش و باورهای واقعی و مثبت را جایگزین آن کنیم. CBT به فرد کمک می‌کند تا استرس را کنترل و کاهش دهد با نشانه‌های جسمانی کنار بیاید و آن‌ها را بیش از اندازه جدی نگیرد. کیفیت زندگی را بهبود بخشد  و سلامت روان خود را بازیابی کند. هر اندازه شناخت درمانجو از مشکلاتش بیش‌تر شود و بپذیرد که این مشکلات روان‌شناختی است نه جسمانی، روند درمان سریع‌تر و موثرتر خواهد شد.

ما در گروه آقای روان‌شناس آمادهٔ مشاوره و روان‌درمانی کسانی که از اختلالات سوماتیک سمپتوم رنج می‌برند هستیم. با ما گفت‌وگو کنید.